De tweede lockdown wordt een zwaardere dobber dan de eerste

Zowel de huidige, gedeeltelijke lockdown als de intelligente lockdown van afgelopen voorjaar laten ruimte om de grenzen op te zoeken en te overschrijden. Om bijvoorbeeld toch meerdere mensen te ontvangen of op vakantie te gaan naar een risicogebied. Doe het vooral niet, zei premier Mark Rutte deze week. Ook hoofd infectieziekten van het Rivm, Jaap van Dissel, benadrukte dinsdag in de Tweede Kamer hoe belangrijk het is dat Nederlanders zich aan de regels houden, net als bij de eerste lockdown.

Of dat opnieuw gebeurt, valt te bezien. De angst voor het virus is bij veel mensen minder dan in het voorjaar. Daarmee is ook een deel van de motivatie weggevallen om de maatregelen strikt op te volgen, stellen gedragspsycholoog aan de Rijksuniversiteit Groningen Arie Dijkstra en Kees van den Bos, hoogleraar sociale psychologie aan de Universiteit Utrecht. “Mensen hebben gemerkt dat ze een deel van hun leven kunnen oppakken, dat ze kunnen winkelen en leuke dingen doen zonder dat ze ernstig ziek worden”, zegt Dijkstra. “Al gaat het aantal ziekenhuisopnames omhoog en stuur je afschrikwekkende verhalen de wereld in, de schrik is er niet meer.”

Daar komt volgens Van den Bos bij dat een deel van de Nederlanders mentaal niet klaar is voor een nieuwe lockdown, hoe noodzakelijk die ook is. “De eerste lockdown heeft veel wilskracht gekost. Dat is niet oneindig. Je kunt het vergelijken met een spier. Als je aan een rekstok hangt, hou je dat een tijdje vol, maar op een gegeven moment zijn je spieren uitgeput en laat je los. Dat zag je eind juni gebeuren.”

Een doel dat mensen aanspreekt

De geest moet weer in de fles, maar hoe? De maatregelen en persconferentie van 29 september hadden geen effect. Mobiliteitsgegevens van telefoons en data van incheckpoortjes van het openbaar vervoer laten zien dat Nederlanders zich nauwelijks anders zijn gaan gedragen.

Het terugdringen van het virus moet weer een doel worden dat mensen aanspreekt. “Je moet mensen weer zover krijgen dat ze meedoen, dat bestrijden van het virus weer hun doel wordt”, zegt Van den Bos. “Dat heeft goed gewerkt bij de eerste lockdown. Of de nieuwe lockdown de ontwikkeling voldoende kan afbuigen, valt nog te bezien. Bepaald gedrag maak je onmogelijk door sluitingen, maar er is nu nog steeds ruimte om de grenzen op te zoeken.”

Zowel Van den Bos als Dijkstra schatten dat ongeveer 60 tot 70 procent van de Nederlanders zich aan de regels wil houden. Het is belangrijk dat premier Rutte en minister De Jonge deze groep niet vergeten. Want bij hen dreigt moedeloosheid te ontstaan, stelt Dijkstra. “Als je zelf de afgelopen maanden de regels in acht hebt genomen en je ziet dat het toch verkeerd gaat, dan kun je denken dat het allemaal geen zin heeft. En juist het besef dat iets zin heeft, is belangrijk om moeilijke maatregelen vol te houden.”

De sociale norm was: blijf thuis. Dat kan opnieuw de norm worden, zegt Dijkstra. “Maar als je ergens binnenkomt en er staat alleen een flesje met gel en verder geen bordje, spatschermen, maskers of pijlen, wat denk je dan dat mensen gaan doen? Supermarkten, winkels, horeca, iedereen moet dezelfde boodschap uitstralen.”

Ook in de communicatie moet het kabinet deze groep anders aanspreken dan bijvoorbeeld de groep mensen die zich tegen maatregelen keert, of de mensen die zich nu niet aan de regels houden maar wel voor rede vatbaar zijn. Daarbij zal het volgens Van den Bos helpen als het kabinet jongeren anders aanspreekt dan ouderen, of Nederlanders die niet naar het NOS-journaal kijken, maar naar niet-westerse media. “Dat is niet makkelijk”, zegt Van den Bos. “Daarom zou het goed zijn als het Outbreak Management Team (OMT) breder kijkt. Het zal helpen als je gedragswetenschappers en andere wetenschappelijke inzichten in het OMT onderbrengt.”

Lees ook:

Dit zijn de nieuwe maatregelen en de corona-routekaart: Nederland zit bijna in de ernstigste fase

Wat kondigen premier Rutte en coronaminister Hugo de Jonge vanavond in de persconferentie aan? De corona-routekaart en veel maatregelen zijn al uitgelekt, zoals sluiting van de horeca en verbieden van teamsporten. Het kabinet zet in op inperking van alle bewegingen en reizen van burgers.