De strijd van Iraanse vrouwen in Nederland: ‘Ik paste zelfcensuur toe, maar nu maakt het me niet meer uit’

Ook in Nederland nemen Iraanse vrouwen een voortrekkersrol op zich bij protesten tegen het regime in Iran. Vier vrouwen vertellen over hun strijd hier.

De dood van de 22-jarige Mahsa Amini – bij familie en vrienden bekend onder haar Koerdische naam Jina – maakte grote woede los in Iran. Vrouwen en mannen gingen samen de straat op, met één boodschap: het is klaar. Het regime, aan de macht sinds 1979, moet vallen. Het is een sentiment dat niet alleen binnen Iran leeft, maar ook daarbuiten.

Een groot deel van de Iraanse diaspora houdt het laatste nieuws gespannen in de gaten. Ook in Nederland. En net als in Iran nemen vrouwen een voortrekkersrol op zich, en laten onverschrokken van zich horen.

Negin Zendegani (1967), fotograaf, wilde deze vrouwen vastleggen en hun verhaal belichten. Ze zijn van drie verschillende generaties, maar hebben hetzelfde verlangen: de val van het regime, en vrijheid voor Iraniërs. Zendegani deelt hun verlangen. Zelf kwam ze in 1998 vanuit Iran naar Nederland. Nu wil ze de stem van Iraanse vrouwen verspreiden.

Het leven in Nederland is relatief veilig en de afstand van wat er gaande is schept onmacht. Wat kan je doen? Hoe kun je je stem laten horen? Bij alle vrouwen is duidelijk: ook hier wordt de strijd gevoerd.

Niloofar Azimian, documentairemaker: Wat nu gebeurt is zo groot dat het de angst wegneemt

“De laatste maanden ben ik erg druk geweest met het organiseren van evenementen over Iran. Elke keer in een andere stad. Inmiddels heb ik echt mijn harde kern gevonden: fantastische Iraanse vrouwen van alle generaties.

“Ik voel de drang om mensen bewuster te maken over de realiteit in Iran, hoe het is om er als vrouw te leven, en wat er nu gebeurt. Hoe de voortdurende strijd voor vrijheid de afgelopen 44 jaar nu uitmondt in een van de inspirerendste en dapperste vrouwenbewegingen ooit. Iedereen is betrokken op zijn of haar eigen manier. De belangrijkste rol is natuurlijk voor de mensen in Iran, die dagelijks de straat opgaan en hun leven riskeren. Niks is daarmee te vergelijken.

“Een paar jaar geleden zou ik terughoudend zijn om zulke dingen publiekelijk te organiseren, of om in een krant te verschijnen met mijn naam en foto, omdat ik altijd nog terug wilde keren naar Iran. Ik heb lange tijd zelfcensuur toegepast, net als veel Iraanse vrouwen. Nu maakt het me niets meer uit. Wat nu gebeurt is zo groot dat het de angst wegneemt.

“Het lezen van het nieuws is een van de belangrijkste momenten van mijn dag. We krijgen onze informatie via Instagram en Twitter, direct van mensen die we vertrouwen. In Iran vechten ze ook voor ons. Mensen daar riskeren hun leven; er worden nu mensen geëxecuteerd omdat ze gingen demonstreren. Vorige maand twee onschuldige jongens; we hadden allemaal het gevoel alsof we een bekende waren verloren. Dat is de magie van sociale media; als iemand vermoord wordt is het geen onbekende meer. We leren ze kennen en we voelen de pijn.

“Het is moeilijk om alles van een afstand gade te slaan. We zijn hier veel veiliger, en dat op zich is een privilege, maar het is niet makkelijk de situatie in Iran te begrijpen als je er niet woont. Het is een erg ongemakkelijk gevoel. Sommige dagen verlang ik ernaar om in Iran te zijn. Om onder die dappere mensen te zijn en te vechten, ik wil de revolutie voelen.

“Hier in Nederland heb je ook te maken met je dagelijkse leven. Je moet meelachen met je collega’s die geen idee hebben wat er zich in je hoofd afspeelt, je fietst rond en je ziet mensen die druk zijn met hun eigen routines. Je kijkt naar ze, en tegelijkertijd spelen er zich in je hoofd filmpjes af van de demonstraties, de mensen die worden gedood, mensen die rouwen. Je ervaart een dubbelleven: één deel is in Iran en op sociale media, waar je alles constant volgt. Een ander deel is hier in Nederland.

“‘Protest’ is niet meer het juiste woord voor wat er gebeurt. Het is een revolutie, en een revolutie kan maanden duren. Ik wil mensen uitnodigen Iran nog meer te volgen. Ik denk dat het fantastisch is dat er al veel mensen zijn die zich betrokken voelen. Ze moeten weten dat dit ons echt helpt. Het geeft nieuwe energie aan de beweging.

“Mensen geven niet zomaar op. De angst voor de regering is weg. Dus wat er nu gebeurt, dat zal niet zomaar verdwijnen.”

Kimia Tehrani, journalist en influencer: Ik moet op mijn tellen passen

“Toen de protesten begonnen ging ik filmpjes maken voor Instagram, waarin ik uitlegde wat er aan de hand was. Zo wilde ik al mijn niet-Iraanse vrienden laten weten wat er gebeurde, maar uiteindelijk kregen de filmpjes een veel groter publiek. Ik maak ze nu ook op TikTok. Ik krijg reacties van over de hele wereld, van mensen die zeggen dat de media in hun landen er niet veel aandacht aan besteden. De traditionele westerse media besteden echt niet genoeg aandacht aan wat er gebeurt.

“Bijna al mijn familie en vrienden zijn nu in Iran, ik ben pas een jaar geleden naar Nederland gekomen. Ik zou willen dat ik terug kon, het voelt hulpeloos om alleen maar te kunnen twitteren over wat er gaande is. Al mijn vrienden gaan de straat op, vijf vrienden zitten momenteel in de gevangenis. Het is moeilijk om hier te zitten. Het enige wat je kunt doen is hashtags met hun namen verspreiden.

“Online krijg ik te maken met bedreigingen, veelal doodsbedreigingen. Dan zeggen ze dat ze mij te grazen zullen nemen, samen met mijn vrienden en familie. Ik geloof het niet, ik heb het gevoel dat het slechts bedoeld is om te intimideren. Hoewel er altijd een klein stemmetje in mijn hoofd zit dat zegt: wat als het echt is? Wat als ze het menen? Ik moet op mijn tellen passen. Ik ben 21, en het is eerlijk gezegd niet makkelijk om als 21-jarige in zo’n situatie te zitten. Maar dit is het pad dat ik heb gekozen, en ik zal het tot het einde bewandelen. Het is wat het is.

“Het is echt de jongere generatie die dit aandrijft. Het is mijn generatie die momenteel het meeste lijdt onder dit regime. Het is natuurlijk geen wedstrijdje, maar zo is het denk ik wel. Toen deze revolutie begon dachten we dat alles heel snel zou gaan. Maar algauw hadden we door dat revoluties meestal niet zo werken. Ik zeg altijd: dit is eerder een marathon dan een sprint.

“Nederlandse politici zouden zeker meer kunnen doen, bijvoorbeeld door de Revolutionaire Garde op de terreurlijst te zetten. De EU-landen komen 16 januari samen om het hierover te hebben. Als Nederland ervoor zou kiezen om het voortouw te nemen, zou dat fantastisch zijn. Veel Nederlanders weten niet dat leden van de Revolutionaire Garde – letterlijk terroristen – in Nederland wonen, of hun kinderen hiernaartoe sturen om te studeren. Dit is niet alleen een Iraanse kwestie, dit is een Europese kwestie; ze wonen gewoon hier in ons midden. Dat de regering dat toestaat is niet alleen oneerlijk tegenover het Iraanse volk, maar ook tegenover het Nederlandse volk.

“Ik wil echt benadrukken dat de Revolutionaire Garde terroristen zijn. Zíj zijn het die nu mijn volk vermoorden. Ze bestempelen als een terroristische organisatie is echt een makkelijke stap die de regering kan nemen. Ik snap niet waarom ze dat nog niet hebben gedaan.”

Atousa Bandeh Ghiasabadi, kunstenaar: Mijn generatie heeft een heel leven lang al onze behoeftes onderdrukt

“Ik woon al 34 jaar in Nederland. In die tijd zijn er vaker bewegingen en demonstraties over Iran geweest, maar daar heb ik nooit aan meegedaan. De reden om dat nu wel te doen, is dat dit echt een vrouwenbeweging is. De laatste tijd heb ik allemaal Iraanse vrouwen leren kennen die ik eerder nooit was tegengekomen.

“De beweging wordt voortgedreven door vrouwen. Tijdens eerdere protestgolven was er soms een houding van: ‘nu is het niet echt de tijd voor vrouwenzaken’. Dat moest dan later maar een keer aan bod komen. Ik ben wel bang dat de beweging gekaapt wordt. Er zijn nu al oppositiegroepen in het buitenland, van monarchisten tot communisten, die dit maar al te graag voor zichzelf willen opeisen. Een dergelijk gevaar is er altijd. Kijk maar naar de Arabische Lente, naar wat er uiteindelijk in Egypte en Tunesië gebeurde.

“Tijdens de eerste maand van de protesten heb ik bijna alles stilgezet, ik kon niks doen. Ik zat dag en nacht vastgeklampt aan Instagram en Twitter om het laatste nieuws te volgen. Nu probeer ik dat te minderen, door bijvoorbeeld slechts om de paar uur het nieuws te checken. Maar niet de hele dag door, dat is te zwaar.

“Het heeft ook een psychologische impact. Na 34 jaar heb ik eindelijk het gevoel dat ik een reden heb om in Iran te leven. Al die jaren heb ik dat gevoel weggestopt. Al die tijd vertelde ik mezelf: je leeft in Nederland, je bent een Nederlander. Maar nu wordt dat gevoel opeens wakker gemaakt.

“Ik voel ook teleurstelling. Toen ik op de middelbare school, zat voerde de regering een gigantische golf uit van arrestaties, martelingen en executies. Daarmee maakten ze mijn generatie zo bang dat wij al die jaren onze mond hebben gehouden. Wij zouden het toen echt niet in ons hoofd hebben gehaald om ‘Dood aan de dictator’ te roepen. Maar nu roepen ze dat gewoon op straat, en in groepen! Het is ongelooflijk, de nieuwe generatie durft het nu. En tegelijkertijd is het ook verdrietig, om ons, de oudere generatie, te zijn. We hebben een heel leven lang al onze behoeftes onderdrukt, onze verlangens verstopt, omdat er nooit plaats voor was.

“In 2022 ben ik aangesteld als stadstekenaar van Amsterdam; het onderwerp dat ik moest onderzoeken was vrijheid. Ik ging op zoek naar momenten in de geschiedenis van de stad waar er geen vrijheid was, of waar die vrijheid bedreigd werd. Want je voelt vrijheid pas echt wanneer het er niet is. Daarom heb ik ook een tekening gemaakt van de demonstratie op de Dam, waar geprotesteerd werd uit solidariteit met de demonstranten in Iran.

“Wat ook belangrijk is om te benoemen is de rol van de lhbti-gemeenschap in deze beweging. Vrouwen in Iran hebben weinig rechten, maar deze gemeenschap heeft helemaal niks. Als je in Iran transgender bent, of gay, is het leven niet makkelijk. Omdat er in deze beweging een soort vrouwelijke kern zit, is er voor dit soort onderwerpen wellicht ook meer ruimte. Er is veel empathie.”

Mina Etemad, journalist en podcastmaker: Soms heb ik een schuldgevoel

“Het Iraans zijn voelt als iets wat ik altijd bij me draag. Het is ingegeven door mijn ouders, vrienden van mijn ouders, de taal, de muziek. Het is een gevoel dat ik niet helemaal kan verklaren, maar het zit diep. Als Iraans-Nederlandse gemeenschap hebben we nu veel aan elkaar. We verzinnen samen manieren om bij te dragen aan de demonstraties in Iran, maar we bieden elkaar ook troost en kracht.

“Toen de protesten net begonnen was het moeilijk ergens anders aan te denken. Het voelde als een groot verdriet, als een soort van rouw die je overneemt. Na een tijd was er ook weer ruimte voor andere dingen, maar het blijft lastig, want ik heb het gevoel dat ik geen moment mag vergeten wat er in Iran gebeurt. Soms is er een schuldgevoel, bijvoorbeeld als ik ergens van geniet of om moet lachen. Al mijn eigen plezier is niet veel waard als mijn volk niet van dezelfde vrijheden kan genieten. Als je vrouw bent, en je leeft in Iran, dan ervaar je elke dag de gevolgen van dit regime. Je ervaart hoe je leven wordt beperkt op allerlei manieren.

“Graag zou ik het woord revolutie willen gebruiken; elke dag wordt er een nieuw hoofdstuk geschreven in wat een revolutie kan zijn. Tegelijkertijd zegt mijn journalistieke kant dat het misschien nog te voorbarig is om het zo te noemen, dat het nu nog veel te vroeg is om te weten hoe het zal lopen. Maar mijn poëtische kant wil het graag die naam geven.

“Iets wat me is bijgebleven is een van de jongens die vorige week is geëxecuteerd, Mohammad Mehdi Karami. Hij was een karatekampioen, en hij was Koerdisch. Maar zijn ouders hebben zijn Koerdische identiteit niet echt naar voren gebracht toen ze publiekelijk opriepen hem niet te executeren, in de hoop dat hij gespaard zou blijven. Alsnog is hij opgehangen.

“Ik denk dat de jongere generatie van Iraniërs een grote rol speelt in de protesten. Dat het gevoel van ‘we zijn het zat’ vooral bij hen heerst. Ze riskeren de dood, maar het alternatief, een leven onder dit regime, is misschien net zo erg.

“Sommige dagen denk ik: het regime zou kunnen vallen. En andere dagen weet ik het niet zeker. Ik weet niet hoeveel kracht en doorzettingsvermogen mensen nog hebben – als dat afneemt zou niemand hen dat verwijten. De kans is er, want het volk is uiteindelijk altijd sterker dan het regime. Maar het regime verzint allerlei manieren om de kracht van het volk weg te nemen, om het geloof dat ze het kúnnen weg te nemen. Zolang het volk blijft geloven dat er iets kan veranderen, dan is het regime in gevaar. En daar kunnen wij aan bijdragen door steun te bieden en hun stem te verspreiden. Dat kan hen de hoop geven om door te gaan.”

Lees ook:

Iraanse Nederlanders pleiten in Torentje voor meer maatregelen tegen Iran

De druk op het kabinet loopt op om nieuwe sancties tegen Iran in te stellen. Premier Rutte en minister Hoekstra ontvingen mensenrechtenactivisten in Den Haag.

In Iran kan elk moment de volgende demonstrant worden opgehangen

Het Iraanse regime is zeker niet van plan zich coulanter op te stellen, blijkt uit de meest recente executies van demonstranten. Families vrezen voor hun geliefden.