De schoenmaker kwam niet terug, zijn kistje is 70 jaar bewaard gebleven

De viool aan de muur is niet zo maar een muziekinstrument. Althans, dat was het niet voor de vorig jaar overleden Lotty Huffener. Dit was de viool van haar zusje Carla, die in 1943 vanuit Kamp Vught werd gedeporteerd naar vernietigingskamp Sobibor. De viool van Carla werd later de viool van Lotty’s kleindochter. En nu hangt hij hier, in een mooi kastje, als persoonlijk aandenken aan al het leed dat hier in de Tweede Wereldoorlog plaatsvond.

Dankzij een uitbreiding en een nieuwe permanente tentoonstelling vertelt het Nationaal Monument Kamp Vught vanaf vandaag meer dan ooit de verhalen van de 32.000 mensen die tussen januari 1943 en september 1944 in dit doorgangskamp bivakkeerden. Maar ook die van indirect betrokkenen, zoals buren bij wie Joodse mensen hun bezittingen achterlieten.

Directeur Jeroen van den Eijnde loopt naar een vitrine met daarin een Nederlandse vlag van de familie Gans uit Winterswijk. ‘Als we terugkomen, kunnen we de vlag uithangen omdat de oorlog voorbij is’, hadden ze gezegd. “En hier, een schoenmakerskistje. De eigenaar beloofde zijn buurmeisje schoentjes voor haar te maken als hij terug was. Maar hij kwam niet terug. Die kist is meer dan zeventig jaar bewaard gebleven en nu aan ons geschonken.”

Jarenlang was er nauwelijks een collectie

Zo persoonlijk was het in 1986 opgerichte herinneringscentrum niet eerder. Dat kwam simpelweg omdat er jarenlang nauwelijks een collectie was, zegt Brigitte de Kok, die de huidige collectie beheert. “Wij zijn verhalenvertellers, dat kunnen we nu veel meer dan voorheen. Oud-gevangenen en nabestaanden hebben ons mooie objecten geschonken, ze zijn blij dat wij ze zo aan het publiek kunnen presenteren. Door ons herinneringscentrum met persoonlijke verhalen in te richten, stimuleren we ook dat bezoekers met elkaar in gesprek gaan. Dat doen we vanuit ons motto ‘Herdenken is nadenken’.”

Dat nadenken gebeurt op verschillende manieren, niet eens altijd oorlogsgerelateerd. Belangrijke keuzes maak je immers ook in het dagelijks leven. In een filmpje vertelt een bezoeker over de rampzalige editie van Pukkelpop 2011, waar door een hevig noodweer vijf mensen overleden. De man wist te vluchten, maar kreeg later last van zijn geweten. “Ik ben gewoon weggerend. Het beeld dat ik van mezelf had was dat van een behulpzame man, die open staat voor anderen. Maar op dat moment deed ik niets. Je kunt vechten en vluchten. Ik vluchtte.”

Zo probeert Kamp Vught (dat vorig jaar 72.000 bezoekers trok, van wie de helft scholieren) de oorlog en bijbehorende keuzes uit verschillende perspectieven te laten zien: die van slachtoffer, maar ook die van dader, omstander of helper.

De kurkenpost van Jo Elsendoorn is heel bijzonder

Het meest indrukwekkende verhaal? Dat is een lastige, vindt De Kok. “Maar de kurkenpost van Jo Elsendoorn is heel bijzonder. Hij wist uit het kamp te vluchten, maar zijn vrouw verbleef er nog. Hij stuurde haar pakketjes met onder andere flesjes bessensap. In de kurken had hij gaatjes geboord waarin hij piepkleine briefjes verstopte. Zo hield hij contact met zijn Riek. Zij heeft de oorlog niet overleefd, via medegevangenen kreeg Jo zijn eigen briefjes terug. Zijn laatste vrouw vond dat ze nu bij ons thuishoren. Het zijn dit soort verhalen die onze objecten waarde geven.”

Lees ook:

Hans Mannheim: als 3-jarige de leukste, als 17-jarige afgevoerd naar Auschwitz

Kamp Westerbork komt vandaag met een herziene versie van zijn herdenkingsboek.Het boek bevat de namen van 102.000 vermoorde Joden, Sinti en Roma. Trouw koos een willekeurige naam. Wie was Hans Mannheim, die op zijn zeventiende werd afgevoerd naar Auschwitz?