De Pool Jaroslaw Tatarowicz heeft zijn intrek heeft genomen in een kelderbox. Daartegen optreden is ingewikkeld. Dakloze arbeidsmigranten uit de EU krijgen maar moeizaam toegang tot opvang en ondersteuning, en kunnen of willen vaak niet terug naar hun geboorteland.
Op sokken in trainingsbroek opent Jaroslaw Tatarowicz (34) de deur van zijn kelderbox. Het is een vroege ochtend in februari, een paar seconden nadat Rotterdamse wijkagenten op zijn deur hebben gebonkt. Tijdens een handhavingsactie hoppen ze langs het adres aan de Dorpsweg waar de Pool enkele vierkante meters opberghok bewoont. Met betrapte glimlach ontbloot Tatarowicz de lacunes in zijn gebit. Hij kan zich niet identificeren, maar de wijkagenten weten wie hij is.
Meer dan een jaar woont de Pool op dat moment in de ondergrondse gang van de portiekflat op Rotterdam-Zuid. Hij kan naar binnen via een defecte zijdeur, waar zich een gat bevindt op de plek van de deurklink. In zijn hok drogen kleren aan de waslijn, aan de wand hangt een ovalen spiegeltje. Een vergiet en mondmasker zijn bevestigd aan een spijker in de muur. Op zijn voordeur heeft hij een bord aangebracht met woorden als ‘precious’ en ‘pretty’. De opbeurende teksten zijn aangevuld met in zwarte stift gekalkte verwensingen aan het adres van de politie, het systeem en Tatarowicz’ eigen leven.
Migranten komen vaker op straat te staan
Tatarowicz is een dakloze EU-arbeidsmigrant. Dakloosheid is een extra groot probleem voor migranten, omdat ze zeer moeizaam toegang krijgen tot opvang en ondersteuning. Tegelijkertijd komen ze door hun relatief zwakke positie op de arbeidsmarkt vaker op straat te staan, bleek tijdens de coronacrisis. Wijken als Charlois in Rotterdam-Zuid ervaren de gevolgen van die opeenstapeling van risico’s: daklozen breken soms in in kelderboxen en schuurtjes, of bezetten andere beschikbare hoekjes.
De meeste dakloze migranten uit landen als Roemenië of Bulgarije verblijven maar kort op de Nederlandse straten. Ze vinden een nieuwe werkplek of vertrekken. Hulpverleners hielpen in 2020 1138 op straat geraakte migranten aan een buskaart naar huis. Medewerkers van stichting Barka, de grootste onder de hulpverlenende organisaties, hadden datzelfde jaar vluchtig of langduriger contact met 3900 van de ongeveer half miljoen Midden- en Oost-Europeanen in Nederland.
120 extra bedden voor daklozen in Den Haag
Een kleine groep daklozen went aan het leven op straat. Migranten als Tatarowicz weten waar ze een warme jas kunnen krijgen en welke flat de beste kansen biedt de winter te overleven. Het is die minderheid die doorgaans verblijft in schuurtjes en kelderboxen, en volgens stichting Barka het lastigst te helpen is. Teruggaan is vaak geen optie vanwege schulden, schaamte of – al dan niet ijdele – hoop.
Tatarowicz is niet bereid zijn achtergrond uitgebreid toe te lichten, maar zijn ongeluk hangt in ieder geval deels samen met geld. Op Poolse website dlugi.com (schulden.com) bieden meerdere schuldeisers openstaande rekeningen van Tatarowicz te koop aan, met een totale waarde van 19.000 zloty (4000 euro).
Mogelijk groeit het aantal dakloze migranten komende winter. Den Haag heeft alvast 120 bedden extra klaargezet, in anticipatie op glastuinbouwbedrijven die hun werknemers bij de huidige gasprijzen liever op straat zetten dan aan het werk houden. Ook de Rotterdamse stichting Ontmoeting signaleert een toename in het aantal buitenslapers.
Slapen, douchen en internetten
Wat betreft hulp aan dakloze EU-migranten vertoont Nederland duidelijk verbetering sinds de coronacrisis in 2020. Afgelopen september publiceerde staatssecretaris Maarten van Ooijen (volksgezondheid, welzijn en sport) een plan van aanpak om kwetsbare migranten uit landen als Portugal en Letland van straat te helpen.
Er komt een kortdurende, sobere opvang voor het meest kansrijke deel van de groep. EU-burgers die korter dan een half jaar geleden werk hadden, krijgen een slaapplaats en gelegenheid tot douchen en internetten. Ook krijgen ze hulp bij het vinden van nieuw werk. Onduidelijk is nog welke gemeenten de opvang gaan regelen, en hoeveel die mag kosten.
Tot nu toe weigerden de grote steden in de regel EU-migranten toe te laten in de daklozenopvang, bleek eerder dit jaar uit onderzoek van De Groene Amsterdammer. Alleen dakloze EU’ers met vijf jaar aantoonbare werkervaring in Nederland kwamen in aanmerking voor hulp. Verder was er een uitzondering bij vrieskou, en hadden sommige steden een aantal noodbedden klaarstaan voor zielige gevallen.
Recht op meer bescherming dan ze in Nederland kregen
In andere gevallen bleven de deuren gesloten. Tatarowicz’ woonplaats Rotterdam schaart bijvoorbeeld alle migranten met minder dan vijf gewerkte jaren onder de ‘niet-rechthebbenden’, zo valt te lezen in het relevante beleidsdocument.
Dat was niet terecht: dakloze migranten hebben volgens Europees recht veel eerder recht op ondersteuning. Zo genieten werkenden volgens Europese afspraken meer bescherming dan ze in Nederland kregen, net als migranten die hun werk onvrijwillig verliezen en zich inschrijven bij het UWV. Ook slachtoffers van bedrijfsongevallen hebben meer recht op hulp.
Neem Tatarowicz: de Pool staat sinds 2012 geregistreerd in Nederland. Naar eigen zeggen heeft hij meer dan vijf jaar in Nederland gewerkt. Op basis van Europese afspraken en rechtspraak komt hij hoogstwaarschijnlijk in aanmerking voor hulp, zelfs als hij de geclaimde werkjaren zou blijken te overdrijven. Als hij voldoet aan een paar randvoorwaarden zou hij een plek in de opvang kunnen krijgen, inclusief hulp bij afkicken. Ook zou hij een bijstandsuitkering moeten kunnen aanvragen.
Confrontatie in de kelder
De bewoning van de Rotterdamse kelder is niet alleen weinig optimaal voor Tatarowicz, maar ook voor bovenburen als Erik Boateng. Sinds de Pool hun kelder in 2020 betrok, ruikt het er naar urine. Tot Boatengs frustratie raken steeds meer deuren naar hun opslagruimtes ingetrapt, en steeds verdwijnen hun spullen. De Rotterdammer zelf mist een elektrische fiets en een boxspring ter waarde van 700 euro. Dit kan zo niet langer, besluiten de pandbewoners op 4 juli 2021. Ze dalen de trap af en rukken Tatarowicz’ deur open.
In de geopende deuropening verschijnt een vleesmes. Daarachter komt Tatarowicz zelf naar buiten. Boateng registreert een steekbeweging en deinst achteruit. “Anders was ik neergestoken.” Een agent houdt Tatarowicz die dag maar weer eens aan, ditmaal voor bedreiging.
De confrontatie in de kelder is niet hun eerste poging van de ongenode gast af te komen. Een aantal keer al hebben Boateng en zijn buren de politie gebeld. “Vier keer is hij voor mijn neus aangehouden. Binnen 15 minuten staat hij weer op de stoep”, zegt Boateng. In zijn eentje durft Boateng het gesprek met de Pool niet aan te gaan. De kale kop en krullerige tatoeage in diens nek jagen hem schrik aan.
Terugkeer naar geboorteland is moeilijk af te dwingen
Het is lastig af te komen van een ongewenste Pool in de kelder, bewijst het vleesmes-incident. Tatarowicz heeft geen behoefte aan hulp, maar terug naar Polen wil hij ook niet. Voor moeilijk te helpen daklozen als hij biedt ook het plan van Van Ooijen geen oplossing. Daklozenopvang en ondersteuning mag straks weggelegd zijn voor de meest kansrijke groep EU-daklozen, verslaafde en verwaarloosde daklozen hoeven daar niet op te rekenen.
Het idee is dat hun afstand tot de Nederlandse arbeidsmarkt te groot is, en dat verslaafde daklozen beter terug kunnen gaan naar hun geboorteland. Zo’n terugkeer is alleen moeilijk af te dwingen, doordat de EU-burgers het recht hebben in Nederland naar werk te zoeken. Migranten zonder dak boven hun hoofd zomaar over de grens zetten kan niet. Het Verenigd Koninkrijk heeft dat wel geprobeerd, maar een rechter floot dat land in 2017 terug – dakloosheid is geen misdaad.
Wat de Nederlandse politie wel kan doen is bij overlastveroorzakers dossiers opbouwen van overtredingen en misdrijven. Is de map met overtredingen dik genoeg, dan kan Nederland een dakloze Pool of Griek na een lang proces verzoeken of dwingen tot vertrek. In 2019 is het verblijfsrecht van 1110 (niet alleen dakloze) EU-burgers beëindigd. In 240 gevallen is de migrant ongewenst verklaard. Het opbouwen van zo’n dossier en het toewerken naar uitzetting is alleen een zeer langzaam proces.
Een nieuwe deurklink en een schoonmaakbeurt
Is er dan niets te doen aan een dakloze migrant die zich in een kelderbox in Rotterdam-Zuid vestigt? Toch wel, zegt Reinier van Oversteeg. De Rotterdamse inspecteur bouw- en woningtoezicht komt tijdens werkdagen vaker dakloze migranten tegen in kelders en schuurtjes. Zijn oplossing: het wakker schudden van verenigingen van Eigenaren (vve’s), verantwoordelijk voor bijvoorbeeld de reparatie van een defecte zijdeur. Ingrijpen door een vve helpt weliswaar geen daklozen als Tatarowicz, maar wel bewoners als Boateng.
In wijken met veel particuliere huur is het alleen nauwelijks te doen om vve’s in beweging te krijgen, is Van Oversteegs ervaring. “Veel vve’s slapen. Ze hebben geen vergaderingen en geen onderhoudsplan. Sommige eigenaren zien hun pandje als belegging en weten liever van niets. Of ze hebben het beheer ondergebracht bij een verhuurmakelaar die er een potje van maakt.” De portiekflat op de Dorpsweg lijkt te voldoen aan dat profiel: veertien van de achttien panden met een kelderbox zijn particulier verhuurd. Met vier panden is vastgoedmagnaat Aat van Herk de grootste huisbaas, blijkt uit het Kadaster.
Dat een vve daadwerkelijk verschil kan maken bewijst een telefoontje van Trouw. Eigenaar Bas Alblas van Inzicht VvE Beheer zegt toe te zullen reageren op schriftelijke vragen over de portiekflat in Rotterdam. Dat doet hij niet, wel verschijnt kort daarna een nieuwe deurklink in het gat van de zijdeur aan de Dorpsweg. Een bericht op de ruit kondigt een grondige schoonmaakbeurt van de bergingen aan.
Waar Tatarowicz is gebleven is niet bekend.
Deze publicatie is tot stand gekomen met steun van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten (fondsbjp.nl) en Stichting Luis in de Pels.
Twee jaar geleden beloofde het kabinet de positie van arbeidsmigranten te verbeteren, naar aanleiding van de coronacrisis en het rapport Geen Tweederangsburgers van Emile Roemer. Trouw onderzoekt wat van de voornemens terecht is gekomen. Het eerste deel, over de Poolse Radek die dreigde zichzelf in brand te steken uit wanhoop over zijn onveilige werk in een distributiecentrum, verscheen op 28 oktober. Vandaag aflevering twee: dakloosheid.
Lees ook:
De Poolse Radek dreigde zichzelf in brand te steken uit wanhoop over zijn onveilige werk in een distributiecentrum
De positie van arbeidsmigranten moet beter, adviseerde Emiel Roemer twee jaar geleden in een lijvig rapport. Maar in de uitzendsector, een belangrijke werkgever voor arbeidsmigranten, komen veranderingen maar mondjesmaat van de grond.
