De pietendiscussie is verstomd, maar voor hoelang? ‘Het onderliggende conflict is niet opgelost’

Het regende de laatste dagen afgelastingen in verband met de corona-ontwikkelingen. Maar daar waar Sinterklaas zaterdag nog wel warm wordt onthaald, neemt hij vrijwel overal roetveegpieten mee.

Uitzonderingen daargelaten (onder meer in Volendam is Piet nog zwart) lijkt de discussie over de figuur na tien jaar strijd beslecht. Elk jaar is Piet in meer steden, dorpen en op scholen een roetveegpiet. Hij komt door de schoorsteen en draagt een pet met een pluim. Terwijl Nederlanders vele jaren bereid waren met elkaar op de vuist te gaan vanwege een kinderfeest, verloopt de discussie nu kalmpjes. Voor zover van een discussie gesproken kan worden.

Coronapandemie is bliksemafleider

“We zijn nu wel even met andere dingen bezig”, zo duidt Peter Achterberg (Tilburg University) de kalmte van dit jaar. De socioloog, onder meer gespecialiseerd in hoe maatschappelijke onvrede werkt, denkt dat de coronapandemie fungeert als bliksemafleider. “Ik denk dat veel mensen nu even kijken of het lukt Piet te veranderen. En dan zeggen ze volgend jaar: ja, maar vorig jaar hebben we dit ook al gedaan.”

Volgens hem valt daarnaast niet te onderschatten hoe groot de invloed is van het Sinterklaasjournaal van de publieke omroep NTR. Het journaal nam in 2019 definitief afscheid van Zwarte Piet. “Dat heeft een onwijs grote voorbeeldfunctie. Het klinkt een beetje gek om dat van een kinderprogramma te zeggen, maar zoiets bepaalt het beleid.”

Kinderen zien in het Sinterklaasjournaal roetveegpieten, daarom kiest de school er ook voor, net als de gemeente waarin ze wonen. En uiteindelijk gaan zo ook fanatieke pro-pietouders overstag. “Daarom werd er ook zo fel geprotesteerd tegen dat besluit van de NTR”, zegt Achterberg.

T-shirts met 'Zwarte Piet is Racisme

Dat besluit kwam na een jaren durende en hoogoplopende maatschappelijke discussie, die tien jaar geleden in een stroomversnelling terechtkwam. In 2011 verschenen kunstenaars Quinsy Gario en Jerry Afriyie bij de landelijke Sinterklaasintocht in Dordrecht in T-shirts met de tekst ‘Zwarte Piet is Racisme’. De twee werden aangehouden en meegenomen naar het politiebureau, een actie waarover de Nationale Ombudsman later oordeelde dat die inbreuk heeft gemaakt op de grondrechten van beide mannen. Tegen Afriyie werd volgens de ombudsman disproportioneel geweld gebruikt.

Niet alleen binnenlandse maar ook buitenlandse media pikten het verhaal op, geschokt door de racistische karikatuur die zo vrolijk door de Nederlandse straten dartelde. Daarmee katapulteerde het project van Afriyie en Gario in één keer de discussie over Zwarte Piet de complete samenleving in.

Een fragment uit het kinderprogramma Sesamstraat, waarin Gerda Havertong al in 1987 uitlegt waarom Zwarte Piet geen leuke figuur is, dook het laatste decennium elk najaar opnieuw op. Jop Euwijk en Frank Rensen schreven De identiteitscrisis van Zwarte Piet. In hun research voor dit boek vonden zij de eerste kritiek op Zwarte Piet in 1927. Toen legde een zwarte man die een havenarbeider had geslagen bij de rechter uit dat hij door het lint was gegaan omdat hij voor de zoveelste keer was uitgescholden voor Zwarte Piet.

Kick Out Zwarte Piet

Na de actie van Afriyie en Gario volgde een tumultueus decennium met veel demonstraties, intimidaties en noodverordeningen. Het dieptepunt kwam in 2017, toen een groep Friezen midden op de snelweg activisten tegenhield die mochten protesteren tegen een intocht met Zwarte Pieten in Dokkum.

In 2014 verscheen Kick out Zwarte Piet op het toneel, een actiegroep die voor het eerst protesteerde bij de landelijke intocht in Gouda. Daar liepen trouwens al roetveegpieten rond, net als kaaspieten, stroopwafelpieten en clownpieten. Die laatste drie soorten bevielen niet; zij zijn inmiddels bijgeschreven in het boek van de vergeten geschiedenis.

In de jaren die volgden ging Kick Out Zwarte Piet kritiek dat de pietendiscussie slechts een Randstedelijk fenomeen zou zijn slim te lijf door overal lokale coalities te smeden. Zo ontstonden in allerlei gemeenten actiegroepen van inwoners die zich inzetten voor een zwartepietvrije intocht in hun stad of dorp.

Die inzet heeft er al met al toe geleid dat veel kinderen die nu opgroeien eigenlijk amper meer Zwarte Pieten zien; niet op televisie en al evenmin bij de intocht in hun woonplaats, op school, op pakpapier of op sociale media. Dat maakt het steeds lastiger om aan de figuur te blijven vasthouden, zoals het activiteitencomité in Dokkum in de reportage hiernaast ook opmerkt.

Onderliggend conflict

Toch denkt socioloog Peter Achterberg niet dat de discussie definitief is beslecht. “Het onderliggende conflict is niet opgelost; er is nu een alternatief sinterklaasjournaal met alleen maar Zwarte Pieten. Je hoort de mensen die aan Zwarte Piet willen vasthouden nu misschien wat minder, maar ze zijn er nog steeds.”

Lees ook:

Hoe Zwarte Piet verdween uit Dokkum

Voor het eerst neemt Sinterklaas in Dokkum reetvoegpieten mee in plaats van zwarte pieten. Reconstructie van een jarenlange strijd.

De tien geboden van Jerry Afriyie: Moeten er doden vallen om van Sinterklaas een feest voor alle kinderen te maken?

Jerry King Luther Afriyie (Bechem, Ghana, 1981) is dichter en mensenrechtenactivist. Hij is mede-oprichter van de stichting Nederland Wordt Beter die op 1 juli 2011 de campagne Zwarte Piet is Racisme lanceerde.