Jeugdzorginstellingen
De gesloten jeugdzorg moet op de schop, maar hoe? ‘Ik kreeg er alleen maar trauma's bij’
De gesloten jeugdzorg staat opnieuw ter discussie. Wat is het alternatief?
“De gesloten jeugdzorg is een schande voor ons land”, zegt Margot Ende, directeur van de stichting Het Vergeten Kind. “In 2020 zaten daar achttienhonderd kwetsbare kinderen in opgesloten, vaak in omgebouwde gevangenissen, met voormalig gevangenispersoneel. Kinderen worden er alleen maar slechter van. Daar moet een eind aan komen, het liefst meteen.”
Het Vergeten Kind organiseerde daarom een online actie om handtekeningen in te zamelen onder de petitie ‘Het opsluiten van onschuldige kinderen moet stoppen'. Jason Bhugwandass (23), die eerder al was te zien in de documentaire Jason, was een van de jongeren die deze actie gezicht gaven.
De petitie, inmiddels al ruim honderdduizend keer ondertekend, is aangeboden aan de Tweede Kamer en er is een gesprek geweest met staatssecretaris Maarten van Ooijen van volksgezondheid, welzijn en sport. Ook Jason schoof daarbij aan, vergezeld van zijn onafscheidelijke knuffel en Rubiks kubus.
‘Mijn loverboy stond opeens op de groep’
Voorafgaand aan de handtekeningenactie deed Het Vergeten Kind onderzoek bij 37 voormalige cliënten en 75 hulpverleners van de zogeheten ‘JeugdzorgPlus’, zoals de gesloten instellingen worden genoemd. De uitkomst: “76 procent van de kinderen verlaat met nieuwe, psychische problemen de instelling, 84 procent kreeg geen goede behandeling”, aldus Ende.
Het rapport is gelardeerd met uitspraken zoals deze: ‘Mijn loverboy stond opeens op de groep. Die kwam voor iemand anders, maar het was heel naar’. Een ander zegt: ‘Het is daar overleven. Ik ben daar heel erg hard geworden, heel erg ijskoud.’
De tekst loopt door na het verhaal van Nienke.
Nienke (18) zat van haar veertiende tot zeventiende in een gesloten jeugdzorginstelling. In haar eentje op haar kamer herbeleefde ze seksuele trauma’s.
“Ik weet nog steeds niet waarom ik van de crisisopvang bij de ggz werd overgeplaatst naar de gesloten jeugdinstelling. Het ging allemaal heel snel. Ik was suïcidaal en ik had seksuele trauma’s door een periode waarin ik gevangen had gezeten in een netwerk van mensenhandel. Er werd besloten dat ik langdurige zorg nodig had en binnen een week zat ik in de gesloten inrichting.
In de gesloten jeugdinstelling zit je alleen op een kamer, daar begon ik mijn heftige verleden te herbeleven. Doordat ik zo vaak alleen was, ging het helemaal mis. Ik deed verschillende pogingen om zelfmoord te plegen. En ik was niet de enige. De therapeut van mijn groep in de ggz-crisisopvang vertelde me dat een groepsgenootje daar zelfmoord had gepleegd precies op de dag dat ik werd overgeplaatst naar de gesloten instelling.
Contact met andere jongeren in de instelling was lastig. Veel mensen hebben gedragsproblemen, er was alleen maar agressie om mij heen. Op een gegeven moment ging ik daarin mee. Ik begon mezelf te overschreeuwen om zelf niet het pispaaltje te worden. De instelling is totaal geen plek voor kinderen om op te groeien, je krijgt er vooral trauma’s bij.”
De gesloten jeugdzorg kan 'traumatiserend’zijn
Kinderen belanden, meestal na tussenkomst van de rechter, in de gesloten jeugdzorg als ze een gevaar voor zichzelf of hun omgeving zijn. Dat deze specialistische jeugdzorg beter moet, is al veel langer bekend. Drie jaar geleden lanceerden de jeugdzorgsector, het ministerie van volksgezondheid, welzijn en sport, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en vrijwel alle zorginstanties dan ook een actieplan.
Want, zo is daarin te lezen, de gesloten jeugdzorg kan ‘traumatiserend’ zijn. De groepen zijn te groot, de sfeer is soms repressief en het personeel is geregeld overwerkt en onvoldoende bekwaam. Ook geweld en dwang komen voor. ‘Samen moeten we dit oplossen’, is de boodschap, vooral door eerder hulp te verstrekken en zo de crisis voor te blijven. Hulp aan de kinderen, maar ook aan hun gezinnen, waar vaak grote problemen spelen. Armoede, verslaving, psychische stoornissen.
Volgens koepelorganisatie Jeugdzorg Nederland heeft die gezamenlijke aanpak succes. “In de eerste helft van 2021 verbleven een kwart minder jongeren (589) in JeugdzorgPlus dan in de eerste helft van 2018”, zegt een woordvoerder. Maar Ende wil concrete actie. Haar vraag: wanneer gaat de laatste ‘jeugdzorggevangenis’ op slot?
De tekst loopt verder na het verhaal van Carlijn.
Carlijn (19) kwam toen ze vijftien was in een gesloten jeugdinrichting terecht, uiteindelijk voor een periode van vijftien maanden.
“Na pesterijen op de basisschool kreeg ik op latere leeftijd anorexia. Ik werd suïcidaal en kwam op een gesloten ggz-afdeling terecht en daarna in een gesloten jeugdinstelling, in het gebouw van een oude kindergevangenis. Mijn kamer was een voormalige cel, met tralies voor de ramen. Nadat ik een keer lachte om een grapje van een ander meisje werd mij verteld dat de instelling geen plek was voor geintjes. Ik besloot vanaf dat moment überhaupt geen emotie meer te tonen, ik zei niks meer, knikte alleen met mijn hoofd.
In de instelling kon je door goed gedrag spullen verdienen, ik kreeg gordijnen en een dagboek. In dat boekje smokkelde ik scheermesjes die ik stiekem had gekocht naar mijn kamer om mezelf mee te verwonden.
Het personeel gaat ervan uit dat suïcidale mensen veilig zijn als je ze opsluit, maar dat is niet waar. Ze proberen voor je te zorgen, maar zijn met te weinig. Voor een gesprekje hadden ze meestal 5 minuten tijd.
Zo kwam ik met meer trauma’s de instelling uit dan voordat het begon. Lange tijd wist ik niet waarom ik nog wilde leven, maar inmiddels gaat het beter. Ik zorg dat ik altijd veel te doen heb, zodat ik niet te veel denk aan die tijd dat ik opgesloten zat.”
‘Passende hulp, wonen dicht bij huis’
Ook de Tweede Kamer wil helderheid en steunde vorig jaar unaniem een motie van CDA en PvdA met de oproep aan het kabinet om écht te stoppen met JeugdzorgPlus en in te zetten op ‘ambulante zorg, passende hulp, wonen dicht bij huis, stabiliteit, liefde, aandacht en structuur’.
Het alternatief voor gesloten jeugdzorg is volgens Ende ‘gewone huizen in gewone wijken’, waar deze kwetsbare kinderen met warmte en deskundigheid worden omringd. “Dan kunnen ze hun leven zoveel mogelijk voortzetten. Dus naar school en naar de sportvereniging gaan, én eventueel contact houden met hun ouders.” Ook wetenschappers in de jeugdzorg bepleiten ‘kleinschalige huiselijkheid’, gecombineerd met behandeling.
Die transitie vergt echter een lange adem, leert de ervaring van voorloper De Koppeling, een Amsterdamse JeugdzorgPlus-instelling. De Koppeling verlaat nog dit jaar het huidige pand, een oude jeugdgevangenis. Alle cliënten zijn dan verhuisd naar kleinschalige voorzieningen, huizen in gewone straten. Maar die overgang duurde negen jaar. Het personeel moest geschoold worden en andere instanties werden bij de verandering betrokken: onderwijs, politie, verwijzers. Directeur Frederique Koelman van De Koppeling noemde het in een interview dan ook onverantwoord om morgen te stoppen met wat zij ‘de intensive care van de jeugdzorg’ noemt. Het is opvatting die breed leeft onder zorgprofessionals.
Ook staatssecretaris Van Ooijen heeft bedenkingen bij het snel opheffen van JeugdzorgPlus. Hij prijst de actie van Het Vergeten Kind (‘heel belangrijk’) maar wijst erop dat ‘je niet zomaar voorzieningen kunt sluiten zonder alternatief’. “Het zijn communicerende vaten. Ik kom nog dit jaar met een plan.” Ook hij weet: al doen zorgverleners hun uiterste best om gezinnen in problemen te helpen, soms lukt dat gewoon niet. Bijvoorbeeld omdat een ouder in Nederland heel lang hulp buiten de deur kan houden. Met agressie bijvoorbeeld. Soms zolang dat het kind daarvan de rekening betaalt.
Sanne (21) was 12 toen ze voor het eerst naar een gesloten instelling ging. Daarna volgden meerdere periodes in verschillende instellingen, samen circa 2,5 jaar.
“Omdat het niet goed met mij ging, kwam ik in de ggz terecht. Vandaar uit werd ik overgeplaatst naar een gesloten jeugdinrichting. Een busje haalde mij op bij de kliniek. Nog voordat ik plaats had genomen, kreeg ik al handboeien om: protocol, zeiden ze. En dat terwijl ik gewoon meewerkte. Ik had anorexia, zat in een rolstoel en had überhaupt niet de kracht om te bewegen.
In totaal heb ik in vijf verschillende gesloten inrichtingen gezeten. Ze hebben gewoon geen idee wat ze met je aan moeten. Toen ik 17 was geworden, werd besloten dat ik uit de gesloten instelling kon. Het ging wel iets beter, ik hoefde geen sondevoeding tegen anorexia meer, maar verder was ik er nog niet klaar voor.
Als ik terugkijk op de tijd in de instellingen, praktisch mijn hele jeugd, voel ik vooral onbegrip. We werden gestraft voor hoe we ons voelden. Dat is niet eerlijk. We gingen van een onveilige situatie thuis naar een onveilige situatie in de instelling. Toch ben ik sommige hulpverleners wel dankbaar, er waren er die oog voor je hadden en je probeerden te helpen.
Ik ben nu vier jaar uit de instelling en probeer zo goed mogelijk mee te draaien in de maatschappij. Ik werk in een kledingwinkel. Het is hopen dat het zo blijft gaan. Soms ben ik wel bang voor de toekomst, maar met de mensen die ik nu om mij heen heb, moet het goed komen.”
Om privacyredenen worden de achternamen van de geïnterviewden niet gemeld.
Praten over zelfdoding kan anoniem bij preventiemeldpunt 113: chat via www.113.nl, bel 113 of bel gratis 0800-0113.
Lees ook:
De schade in de gesloten jeugdzorg: geen betere toekomst voor onze jonge vriend
De schade in de gesloten jeugdzorg is groot, stelt columnist James Kennedy.‘Deze week belde een jonge vriend (18) bij ons aan nadat hij een nacht op straat had geslapen en lang niet had gegeten. Hij was een paar dagen daarvoor uit een gesloten jeugdzorginstelling ontsnapt.’
