Coronavirus
De dagelijkse besmettingscijfers doen ertoe, maar vertroebelen het beeld
Dat was schrikken op 31 oktober, toen het aantal positieve testen per dag boven de 11.000 uitkwam. Niet veel later draaide het kabinet het land gedeeltelijk op slot. Alom begrip. Maar geven dat soort dagkoersen wel een goed beeld van de daadwerkelijke stand van zaken?
“Mijn bloeddruk stijgt elke dag op het moment dat de nieuwe RIVM-cijfers binnenkomen”, zei premier Mark Rutte tijdens de persconferentie op 3 november. Die dag waren er ruim 7800 nieuwe besmettingen geteld. In werkelijkheid was er op dat moment helemaal niet bekend hoeveel besmettingen er de vorige dag waren. Ongeveer de helft van de 7800 binnengekomen meldingen waren meer dan 3 dagen oud. Een kwart was zelfs ouder dan een week. Wat zeggen die dagelijkse besmettingscijfers? Hoe stond het er werkelijk voor op 3 november? En vandaag?
Hoe drukker het wordt bij de GGD’en, des te meer vertraging in de aanlevering van gegevens aan het RIVM. In oktober en begin november hadden de GGD’en alles nodig om het groeiende aantal testers op te vangen. De achterstanden in aanleveren van gegevens liepen op.
Daardoor zorgen de dagelijkse uitslagen van positieve testen voor een vertekend beeld. Op 31 oktober bijvoorbeeld waren er meer dan 11.000 meldingen, het piekmoment van de tweede golf. Toch lag de werkelijke piek van het aantal besmettingen twee weken eerder.
Datum eerste ziektedag
Om te zien of het aantal infecties toe- of afneemt, kijkt het RIVM niet zozeer naar de dagelijkse besmettingscijfers, maar naar de datum van de eerste ziektedag. Die datum komt met enige vertraging door. Dat is onvermijdelijk, want eerst moet blijken of iemand ook echt Covid heeft.
De cijfers over de eerste ziektedag laten zien dat de piek op 19 oktober werd bereikt, toen er ruim 9700 meldingen waren, waarvan een groot deel op die dag voor het eerst symptomen kregen. Op 3 november, de dag van de persconferentie met de extra maatregelen boven op de gedeeltelijke lockdown, lag het aantal op 5800. Een aanzienlijk verschil met de 7800 die Rutte een hoge bloeddruk bezorgde, maar nog altijd bijna vijf keer zoveel als de signaalwaarde van 7 besmettingen per 100.000 inwoners.
Kun je beleid baseren op de dagelijkse cijfers als die in werkelijkheid zoveel lager zijn? Nee. Het kabinet doet dat dan ook niet, laat het ministerie van VWS weten. Het kabinet kijkt naar het percentage positieve testuitslagen, de bezetting in de ziekenhuizen en op de ic’s, de besmettingsgraad in verpleeghuizen en het reproductiegetal. Maar de dagelijkse besmettingscijfers zijn wel degelijk ook belangrijk, stelt VWS. Dat blijkt ook wel uit het officiële dashboard dat elke dag de laatste gegevens verwerkt.
Het RIVM staat daar anders in. Zij stelt dat de dagelijkse aantallen ‘dagkoersen’ zijn. Daarom publiceert het instituut alleen op dinsdag een uitgebreid verslag. De dagkoersen van vrijdag laten zien dat er 6109 nieuwe meldingen binnenkwamen van positieve testen. Vergeleken met vorige week daalde het aantal besmettingen deze week met 30 procent, maar de trend van de laatste dagen wijst omhoog. Het aantal ziekenhuisopnames daalde met 20 naar 2181 patiënten.
Betrokken burgers
Marino van Zelst en Edwin Veldhuizen bieden informatie en duiding bij de dagelijkse coronacijfers, waar het RIVM en het ministerie het laten liggen.
Op de dag dat het RIVM stopte met een dagelijks rapport over de besmettingen en alleen nog maar ruwe data publiceert, besloot Marino van Zelst om het werk over te nemen. “Ik kan programmeren en ben dus zelf dagelijkse updates op Twitter gaan plaatsen”, zegt de organisatiewetenschapper aan Tilburg University. “Er was veel belangstelling voor. Ik ben toen gaan samenwerken met Edwin Veldhuizen, die ook dagelijks cijfers publiceerde, maar dan over gemeenten.”
Edwin Veldhuizen is technisch directeur ad interim bij Voetbal International. Hij was in januari dit jaar in China, aan de grens met de provincie Hubei, waar de pandemie begon. Daar zag hij hoe zowel de overheid als enkele tech-bedrijven razendsnel uitpakten met verschillende dashboards. Met grote nadruk op regionale informatie, want dat is bij het bestrijden van corona van belang. Uitbraken beginnen regionaal. “Dat miste ik in Nederland. Het RIVM publiceerde wel dagelijks een kaartje, maar alleen met de totaalcijfers van die dag, terwijl je juist wilt zien wat de ontwikkeling is in een gebied. Neemt iets toe of af. Toen ben ik het maar zelf gaan bijhouden en vanaf 11 maart regionale overzichten op Twitter gaan publiceren. Ik had nog een Twitteraccount, maar die gebruikte ik al jaren niet meer.”
Langzaam bouwden Veldhuizen en Van Zelst hun rapportages uit. “Nu hebben we nationale en regionale cijfers en aantallen over ziekenhuizen en verpleeghuizen”, zegt Van Zelst. “Daarnaast schrijf ik een dagelijks rapport. Het loopt eigenlijk steeds meer uit de hand. Toch, als het RIVM weer dagelijks rapporteert, stop ik ermee. Dan kan ik mijn tijd weer anders besteden.”
Duiding bij dagelijkse cijfers
Het RIVM zegt dat het is gestopt met een dagelijkse rapportage omdat dagkoersen niets zeggen. Er kunnen allerlei onregelmatigheden optreden door administratieve vertraging. Van Zelst en Veldhuizen snappen de bezwaren van het RIVM, maar vinden het ook te makkelijk om dan maar helemaal niets meer te doen. “Zelf hecht ik ook niet veel waarde aan de dagelijkse cijfers”, zegt Van Zelst. “Maar afgelopen woensdag was er ineens een stijging van 700. Dan zie je dat mensen daarop reageren. Het cijfer verschijnt ook op het officiële dashboard van de overheid. Dus ook al meld je het niet zelf, anderen doen dat wel. Je kunt het dan beter in eigen hand houden.”
“Omdat dagelijkse cijfers op het eerste gezicht niet veel zeggen, is het belangrijk er duiding bij te geven”, zegt Veldhuizen. “Je kunt niet, zoals afgelopen woensdag, zeggen dat er 700 meer besmettingen zijn dan gisteren. Dat verschil zegt niets. Je kunt dan wellicht beter kijken naar weekgemiddelden of het verschil met 7 dagen terug. Dan vergelijk je een woensdag met een woensdag. En niet bijvoorbeeld een dinsdag met een maandag, waarin een verstoring kan zitten door weekendcijfers. Ook op vrijdagen werken GGD’en vaak nog wat bestanden weg. Daarom is duiding zo belangrijk. Dat zou het RIVM moeten doen. Nu laten ze dat over aan anderen, aan betrokken burgers.”
Daarbij zijn dagelijkse cijfers wel degelijk van nut als het aantal besmettingen laag is, stelt Veldhuizen. Toen het RIVM van de zomer stopte met de dagelijkse update, werden de rapportages eigenlijk echt van belang. Als een gebied groen is, en er komt ineens een besmetting op, zie je dat meteen terug. Dan wil je niet zeven dagen wachten boven op de tijd die er al tussen een besmetting en de testuitslag zit.”
Datakanaal om te sparren
Veldhuizen en Van Zelst maken deel uit van een groepje van ongeveer tien datadeskundigen die veel contact hebben met elkaar, waarvan een enkele een link heeft met het Red Team, de groep die tegenspraak wil bieden aan het Outbreak Management Team om tunnelvisie te voorkomen. “We hebben een datakanaal gemaakt zodat we makkelijk met elkaar kunnen sparren”, zegt Veldhuizen.
Binnen de groep datadeskundigen heeft iedereen een eigen specialisme. “Zo had Bart Bolkestein van BD Dataplan deze week een goede uitleg op Twitter over de verschillende software bij de GGD’en en waarom die voor problemen zorgt”, zegt Veldhuizen. “Zoiets hoort de GGD GHOR zelf uit te leggen. Daarbij houdt Bolkestein op zijn dashboard een geweldig overzicht bij van clusters van uitbraken en zelfs private testlocaties. Het is toch wat vreemd dat zulke informatie van burgers moet komen.”
Nu het programmeerwerk grotendeels achter de rug is, kost het publiceren van de cijfers Van Zelst en Veldhuizen niet zoveel tijd meer. Beantwoorden van vragen en duiding geven van de cijfers is tijdrovender. Het RIVM en het ministerie van volksgezondheid zouden wat Van Zelst betreft een voorbeeld kunnen nemen aan de NS. “Ik mis een goede webcare-afdeling, zoals de NS bijvoorbeeld heeft. Als er vragen of klachten zijn op sociale media, zitten zij er direct bovenop. Dat zouden het RIVM en VWS ook moeten doen. Ik zie soms dat mensen vragen stellen als: dit heeft op Facebook gestaan, maar klopt dat wel? RIVM of VWS zouden hierop kunnen reageren. Dat voorkomt dat mensen zelf via Google op zoek gaan naar antwoorden en terecht komen op sites waar verkeerde informatie wordt gegeven.”
Lees ook:
De belangrijkste coronavirus-statistieken op een rij
In dit artikel, eenvoudig te vinden via trouw.nl/coronacijfers, houden we de belangrijkste ontwikkelingen rond het nieuwe coronavirus bij in binnen- en buitenland.
