InterviewLeen Schaap
‘De brandweer leeft in een eigen wereld’
Drie jaar lang probeerde hij de Amsterdamse brandweer te hervormen. Toen werd hij ontslagen door de nieuwe burgemeester. Leen Schaap schreef er een boek over, waarin hij waarschuwt voor rot in overheidsorganisaties.
Brand in Amsterdam luidt de titel van het boek van oud-brandweercommandant Leen Schaap (59). Het is zijn analyse van een ‘rotte organisatie’ vol anekdotes uit het mannenbolwerk in kazernes met oer-Hollandse namen als Dirk, Hendrik, Nico, Victor en Anton.
Om de brandweer te moderniseren vroeg oud-burgemeester Van der Laan in 2016 hulp aan politieman Schaap. Hij stuitte op felle weerstand uit het korps. Nadat Van der Laan in 2017 stierf, bleek de nieuwe burgemeester Halsema niet bereid Schaap in zijn harde aanpak te volgen. Hij werd weggestuurd.
De uitrukdienst van 460 mannen en een handjevol vrouwen bleek te taai voor u?
“Ik heb mij verkeken op de heftigheid van het verzet, de doodsbedreigingen. Ik heb geleerd dat alleen vechten niet lukt. Je hebt een veranderteam nodig en een bestuurder die de hele termijn achter je staat. Halsema bepleitte ‘verbinding’ en ontsloeg mij in 2019.”
Had u wel die harde lijn moeten volgen?
“Mijn voorgangers zochten jarenlang vergeefs verbinding. De voorzitter van de ondernemingsraad zei dat iedereen Hogere Toneelschool had gevolgd: Huilen als het nodig is en iedereen inpakken. Er is een nieuwe OR, wéér knoesten uit de uitrukdienst, inclusief die oud-voorzitter. Begrenzing is de managementstijl die nodig was. Ik gaf ze eerst een halfjaar om de kazernes op te ruimen. ‘Ons veranderen gaat jou nooit lukken’, klonk het. Daarna pakte ik zo’n zestig mannen disciplinair aan voor discriminatie, diefstal, wildplassen in uniform, dronkenschap en gevaarlijk rijgedrag.”
Een aantal voorbeelden uit het boek: Stallen van boot en caravan op het kazerneterrein, onnodig zagen in de vloer van een appartement van homo’s, vrouwen met ‘stomme kut’ aanspreken en hen ’s avonds ‘instoppen’. Maanden per jaar in Thailand wonen. Een bolwerkgrap: zwarte collega's Ger noemen, zodat steeds ‘Néé Ger’ klinkt.
Bent u niet aan het natrappen als ontslagen manager?
“Nee. Ik schreef vooral als waarschuwing aan bestuurders. Zodra bekend werd dat er een boek kwam, werd ik door de nieuwe commandant al in de rancuneuze hoek gezet. De kern van de rot is de giftige 24-uurs dienst. Er is geen moer te doen. Zij zitten achter gesloten deuren, wat een eigen wereld creëert, waar niemand uit mag. Bij fout gedrag geldt de bajescode: elkaar niet verraden.”
Wat behelst die fel verdedigde 24-uursdienst?
“Acht uur werken, acht uur waken en acht uur slapen. Maar acht uur ‘werk’ betekent twee uur sporten, douchen, koffie drinken, boodschappen doen, koken. Op 24 uur is slechts één procent brandblussen. Woningen zijn veiliger geworden, het aantal branden spectaculair gedaald. Rookmelders redden meer levens dan de brandweer. Een brandweerman draait jaarlijks 88 diensten en is negen maanden vrij. Een tweede of zelfs derde baan erbij, is gebruik. Dat verklaart deels het ziekteverzuim van ruim 10 procent. Die vrijheid willen zij voor geen goud kwijt.
“’s Nachts, als er nog minder brandt, slapen in Amsterdam 96 brandweermannen in de kazernes, evenveel als overdag. De helft is genoeg. Waarom met twee wagens en acht man uitrukken naar een brandje in een koekenpan?”
In 2019 experimenteerde u met een andere aanpak. Minder tijd op de kazerne en meer aandacht voor preventie. Wat is het resultaat?
“Het was een plan dat er na negen jaar traineren pas kwam. Voor het eerst met twee dagdiensten van 8 uur. Halsema concludeert dat nachtsluiting geen onaanvaardbare risico’s oplevert. Toch is de druk om dit model te kielhalen groot. Van der Laan wilde alle onbenutte tijd gaan besteden aan preventie. Het verzet daartegen is ook groot, Halsema omzeilt het. Het is niet sexy. En door minder brand vervallen arbeidsplaatsen, werd mij gezegd.
“Per jaar betalen Amsterdammers zeventig miljoen euro aan de brandweer. Bezoek voor preventie woningen in zwakke wijken waar vaker brand is. Repareer speeltuinen. Doe iets terug voor de stad.”
Hoe zal het de brandweer vergaan?
“Ik vrees dat het bij praten over verbetering blijft. In 2011 was iedereen ook enthousiast over de voornemens, net als nu. Ik gun Amsterdam echt een betere brandweer.
‘Brand in Amsterdam’, uitgeverij Contact, 20 euro.
Burgemeester: doorgaan met modernisering noodzakelijk
In een brief aan de gemeenteraad over de brandweerperikelen schreef burgemeester Halsema deze week over een ‘geheel nieuw rooster’: een variant van 9 uur werken en 15 uur aanwezig zijn. Voor de zomer volgt evaluatie van proeftuinkazerne ‘Victor’ die nu ’s nachts gesloten is.
Halsema wil begrenzen en sanctioneren doorzetten, en meer diversiteit bij het korps als speerpunt. Van de nieuwkomers moet een derde vrouw en een derde van niet-Westerse komaf zijn. Maar pas in 2023 komen er weer vacatures, waarschuwt zij. Een meerjarige training moet de tachtig bevelvoerders op kazernes aanzetten toe te zien op ‘normale omgang’ onder de collega’s.
Een rapport van de gemeentelijke ombudsman Arre Zuurmond uit juli 2019 geeft oud-commandant Leen Schaap gelijk. Het was volgens hem ‘niet handig van Schaap om de ondernemingsraad maffia te noemen, maar het klopt’. Hij analyseerde vier jaar notulen en sprak betrokkenen. ‘De ondernemingsraad traineert en saboteert.’ Wat OR-leden vooral bezighoudt: het rooster en hogere vergoedingen. Een onderzoeker van de ombudsman hoort dat voorjaar toevallig hoe brandwachten vanaf het Stoperaterras tegen vrouwen roepen: “Een neuker is leuker”. Zuurmond mist een analyse van de grootste brandrisico’s in de regio.
Lees ook:
De brandweer van Amsterdam is te vergelijken met jongeren die langdurig leiding en opvoeding ontberen
Het brandweerkorps van Amsterdam is doodziek. Hoe krijgt de gemeente de brandweer in het gareel?
