Brandbrief grote steden: duizenden vluchtelingen veroordeeld tot falend inburgeringsstelsel

De gemeenten Utrecht, Amsterdam, Rotterdam en Den Haag maken zich grote zorgen over een groep van minstens 11.000 vluchtelingen die de komende jaren moet inburgeren. Hoewel het nieuwe inburgeringsstelsel per 1 januari van start gaat, wil het kabinet dat iedereen die voor die datum een verblijfsvergunning kreeg inburgert onder het oude stelsel. Dat is onrechtvaardig en onhandig, schrijven de vier gemeenten vandaag in een brandbrief aan verantwoordelijk staatssecretaris Dennis Wiersma (VVD).

Al in 2018 werd de conclusie getrokken dat het huidige stelsel niet werkt. Toen schreef onder meer de Nationale Ombudsman dat de overheid het inburgeraars moeilijker in plaats van makkelijker maakt om hun plek te vinden in de Nederlandse samenleving.

Een onrechtvaardig systeem

Het stelsel zou in 2020 al op de schop gaan, maar invoering werd tot drie keer toe uitgesteld. Onder meer omdat gemeenten zonder voldoende geld van het Rijk de verantwoordelijkheid niet wilden dragen die hen in het nieuwe stelsel wordt gegeven. Zij krijgen in de nieuwe wet de regie: ze moeten toezicht houden op de inburgering en betalen de kosten.

De vertraging heeft er toe geleid dat een grote groep vluchtelingen zich de komende jaren alsnog moet redden in een stelsel dat volgens vriend en vijand niet functioneert. De Amsterdamse wethouder Marjolein Moorman (PvdA) schetst de situatie die straks, na 1 januari, ontstaat: “Dan mag de ene vluchteling wel goed inburgeren, en moet zijn buurman die toevallig eerder een verblijfsvergunning kreeg, zich alsnog redden in het oude stelsel. Wij vinden dat onrechtvaardig en absoluut niet uit te leggen.”

De gemeenten hebben weliswaar extra geld gekregen om die groep te helpen, maar, schrijven ze in de brandbrief, ‘we blijven te maken hebben met de beperkingen van het huidige stelsel’.

Slachtoffer van malafide taalbureaus

Die beperkingen leidden er de afgelopen jaren toe dat mensen compleet vastliepen. Omdat inburgering werd overgelaten aan de vrije markt raakten vluchtelingen verstrikt in alle keuzes, werden slachtoffer van malafide taalbureaus, en hadden aan het einde van de rit soms nog geen woord Nederlands geleerd. Wie niet binnen vijf jaar zijn examen haalt, krijgt een boete en moet een eventuele lening, van maximaal tienduizend euro, terug betalen.

Om te voorkomen dat opnieuw een grote groep mensen vast komt te zitten in een systeem waarvan iedereen zegt dat het heeft gefaald, stellen de vier grote steden voor om iedereen die nu al een status heeft, maar nog geen woning en dus nog in een azc verblijft, te laten inburgeren onder het nieuwe stelsel. Dat zijn er veel, want door de crisis op de woningmarkt zitten er nog zeker rond de 11.000 statushouders (vluchtelingen met een verblijfsvergunning) in een asielzoekerscentrum. Zolang zij daar vertoeven, vallen ze onder het oude stelsel, terwijl dat volgens de gemeenten niet nodig is.

‘Een slechte inburgering kost de samenleving geld’

Moorman: “Ik vind dat je vanuit het oogpunt van rechtvaardigheid sowieso zoveel mogelijk mensen goede inburgering moet gunnen. Maar ook vanuit een financieel oogpunt is het slim. We hebben de afgelopen jaren gezien dat mensen diep in de problemen kwamen door het inburgeringsstelsel, en als je eenmaal in de problemen zit, is het heel moeilijk daaruit te komen. Mensen kampen met schulden, raken in de bijstand, hebben mentale problemen. Dat kost de samenleving uiteindelijk ook geld.”

De gemeenten hebben begin dit jaar hun voorstel al gedaan aan het ministerie van sociale zaken. “Dan lijkt men het probleem wel te snappen. Maar de oplossing heeft niet echt prioriteit.”

Het ministerie werkt nu aan een ‘ambtelijk verbeterplan’. Een stap vooruit, maar de gemeenten schrijven dat zij het liefst zien dat ‘zo veel mogelijk statushouders kunnen inburgeren onder een systeem waarvoor een dergelijk verbeterplan niet nodig is’.

Lees ook:

Het huidige inburgeringstelsel is een flop – maar het nieuwe wordt wéér uitgesteld

De invoering van de nieuwe inburgeringswet werd steeds uitgesteld. Gemeenten en vluchtelingenorganisaties maken zich zorgen over de grote groep inburgeraars die straks nog onder het oude stelsel valt.