Boos op ongevaccineerden? Ziekenhuismedewerkers in Amsterdam bellen met de hulplijn voor ethische dilemma's

Hoe ga je als ziekenhuismedewerker om met de angst om mensen uit de omgeving of patiënten met corona te besmetten, of met het schuldgevoel als dat is gebeurd? Wat als je als leidinggevende het gevoel hebt dat je je medewerkers onvoldoende beschermd moet laten werken? En hoe ga je om met het besef dat je door drukte eigenlijk niet goed genoeg voor patiënten kunt zorgen?

Artsen en verpleegkundigen van het Amsterdam UMC kregen de afgelopen twee jaar flink wat ethische vragen voor de kiezen tijdens het werk. Hoogleraar Bert Molewijk zette daarom aan het begin van de coronapandemie een hulplijn op voor alle ziekenhuismedewerkers die worstelden met ethiek, zingeving en (mentaal) welzijn. Hij deed dat samen met onder andere psychologen en geestelijk verzorgers. Een groep ‘wegwijzers’, onder wie Molewijk en collega-ethici, namen de telefoon op.

“Het was voor het eerst in mijn werkzame leven als ethicus, dat ik bereikbaarheidsdiensten draaide van 24 uur per dag”, zegt Molewijk.

Molewijk hield in november zijn (door corona uitgestelde) inaugurele rede als hoogleraar ethiek support en kwaliteit van zorg. Dat is wat anders dan een hoogleraar ethiek, legt Molewijk uit. “Ethici zijn doorgaans gericht op het zelf onderbouwd oordelen. In mijn leerstoel gaat het erom hoe professionals, bijvoorbeeld in de zorg, omgaan met ethische vragen op de werkvloer. Hoe komen ze tot een ethisch oordeel, hoe kun je ze daarbij het best ondersteunen, en hoe kunnen we daarna de lessen uit ethische reflectie gebruiken om de kwaliteit van zorg te verbeteren?”

Met wat voor ethische vragen bellen medewerkers?

“Een leidinggevende belde: ‘Ik heb een medewerker die niet naar het werk wil komen, omdat hij overbezorgd is over het besmettingsrisico. Mag ik hem verplichten naar het werk te komen?’ Later belde de medewerker: ‘Mijn leidinggevende verplicht mij naar het werk te gaan, maar ik vind mijn zorgen reëel.’ Hij had een naast familielid met een kwetsbare gezondheid. Ik heb hun beiden gevraagd wat hun zorgen waren, welke waarden daarachter schuilden, en of ze zich wat konden voorstellen bij het perspectief van de ander. Dat iemand ‘overbezorgd’ is, is een persoonlijke veroordeling. Is het handig je daar als leidinggevende op te richten?

“Ook sprak ik een teamleider die bang was dat zijn medewerkers een burn-out zouden krijgen of zouden afstompen, omdat ze het spuugzat waren om ongevaccineerden te verzorgen. Hij vroeg om begeleiding bij het uitwisselen van emoties.

“Als je niet vrijuit kunt spreken over die gevoelens loop je het risico dat je óf zelf ziek wordt van cynisme, of patiënten die ongevaccineerd zijn minder goed gaat behandelen – al is het misschien onbewust. Dat kan hem al zitten in een extra kopje koffie dat je niet aanbiedt.”

Hoe heeft uw team die afdeling geholpen?

“Eerst is er onder leiding van de psychologen een soort ‘spui-sessie’ geweest, waar iedereen emoties kon uiten. Een week later hebben we als ethici met het team gereflecteerd op de onderliggende ethische vragen. Het lukte de verpleegkundigen en artsen om bij het verdriet achter hun oordeel over ongevaccineerden te komen. ‘We voelen ons niet serieus genomen. We werken ons te pletter, maar ons werk wordt ondermijnd.’ Dat gevoel, dat is iets anders dan boosheid. Daar kun je iets mee.

“Wij hielden ze voor: hoe zit het dan met rokers die longkanker krijgen, of met alcoholisten? Wat is er volgens jullie anders bij deze groep?’ Dan zeggen medewerkers eigenlijk altijd: ‘Ongeacht de schuld die ze mogelijk hebben aan hun ziekte moeten wij mensen helpen.’ Het team kwam ook met een oplossing: ‘Als we beter voor onszelf zorgen, dan kunnen we professioneler met ongevaccineerden omgaan’.”

De afgelopen maanden is de de covidzorg weer fors opgeschaald. Welke ethische vragen leverde dat op?

“Een van de ethische principes van ons ziekenhuis is dat bij het afschalen en opschalen rekening wordt gehouden met de belastbaarheid van medewerkers. Een heel mooi principe. Maar hoe doe je dat dan in de praktijk?”

En, hoe doe je dat?

“Een van de uitkomsten van onze discussie was: erken in elk geval die overbelastbaarheid. Neem daar de tijd voor, bagatelliseren werkt niet, druk medewerkers niet tegen de muur. Ziekenhuisbestuurders moeten het probleem met hen bespreken op de werkvloer. En vragen: gegeven het feit dat we de zorg moeten opschalen, hoe kunnen we dan rekening houden met jullie? Verpleegkundigen leven altijd met de angst dat ze een patiënt schade berokkenen. Erken dat ze het door de werkdruk niet altijd goed kunnen doen. Door ethische ondersteuning beseffen medewerkers dat er altijd schade is bij ethische dilemma’s, door die erkenning neemt de stress al af.”

Lees ook:

Even ademhalen, dan weer rennen op de ic in Maastricht. ‘Mensen zijn soms bang dat wij hen stiekem willen vaccineren’

Nederland kwam eerder deze maand gevaarlijk dicht bij zijn maximale ic-capaciteit. Hoe ga je dan om met ongevaccineerden, die geen bloedtransfusie of beademing willen? Een dag op de ic van het Maastricht UMC+.