Apolitiek, wereldwijs en jong: de Iraanse protestgeneratie

Een traan biggelt langs haar wang. Het lijkt Farzaneh Malekpour niet te deren, fier blijven haar armen in de lucht. ‘In solidarity with women in Iran’ staat op het bord dat ze vasthoudt. Ze heeft zaterdag meerdere protestborden meegenomen naar het Haagse Malieveld, een boodschappentas vol. Daarin heeft ze ook A4’tjes met feiten over haar moederland Iran gestopt. ‘Wie de regels rondom het verplicht dragen van de hi­djab overtreedt, kan tot twee maanden celstraf krijgen, geldboetes en 74 zweepslagen.’

De dertigjarige Malekpour kan erover meepraten. Vóór haar vertrek naar Nederland twee jaar geleden, is ze in Iran meermaals gearresteerd wegens het verkeerd dragen van haar hoofddoek. “Ik ben hier omdat ik de onderdrukking in Iran zelf heb doorleefd. Lang heb ik geloofd dat ik als vrouw inferieur was, dat ik minder slim was dan mannen. Al die vrouwonvriendelijke regels leiden tot hersenspoeling. Maar inmiddels zijn wij vrouwen ontwaakt.”

De huidige protestgeneratie is apolitiek

Onder de oppervlakte smeulde het al langer, legt ze uit. Zo droegen Iraanse vrouwen in 2017 een tijd lang ‘s woensdags een witte hoofddoek uit protest tegen hun onvrijheid. Maar dit keer is het anders volgens Malekpour. De demonstraties zijn qua omvang groter dan voorheen. “Van het platteland en uit de steden, links en rechts georiënteerd, conservatiever en seculier: boosheid heeft ons dit keer allemaal verenigd. De huidige protestgeneratie is apolitiek. We zijn niet geïnteresseerd in partijen of hervormers, het gaat om zelfbeschikking. Samen strijden we voor onze vrijheid.”

Ook de toon verschilt. Stil is het verzet niet langer. “De dood van de 22-jarige Mahsa Amini was de druppel die de emmer deed overlopen. Dit is óns moment, ónze revolutie. Met alle arrestaties en doden is het een hoge prijs die we moeten betalen voor onze vrijheid. Maar woede drijft ons tot moed, de aanblik van de generatie meisjes na ons maakt dat we ons eindelijk luidkeels durven uit te spreken. Ik vraag me wanhopig af of het regime daadwerkelijk zal vallen, maar iedere stap is er één.”

Wat eerdere protestgeneraties niet hadden: internet

Malekpour is ouder dan het gros van haar landgenoten die in Iran de straat op gaan. Jongeren, zo tussen de 15 en 25 jaar oud, vormen het kloppend hart van het verzet. In een video van het Wilson Center in Washington waar ze werkt als Irandeskundige, beschrijft de Iraans-Amerikaanse Haleh Esfandiari (82) de huidige protestgeneratie als ‘ongelooflijk’. In haar jeugd waren zij en haar leeftijdgenoten ook ‘actief’. Maar de jongeren die nu van zich laten horen zijn ‘brutaal, hoog opgeleid, en het belangrijkste: ze staan in verbinding met elkaar en de wereld.”

Inderdaad speelt het internet op meerdere vlakken een rol bij de protesten. Zo zien tieners en twintigers hoe leeftijdgenoten in andere werelddelen leven, van Los Angeles tot Lima en Parijs. Ze zijn niet langer geïsoleerd en zich bewust van wat de jeugd elders op aarde wél kan en mag.

Malekpour heeft zich verbaasd over de manier waarop Sarina Esmailzadeh zich in haar filmpjes bewoog en uitsprak. Dat 16-jarig Iraanse meisje stierf eind september tijdens een demonstratie, nadat ze met wapenstokken op haar hoofd was geslagen. “Haar Engels was vlekkeloos. Meisjes en vrouwen doen online allerlei kennis op, iets wat het vuur in hen aanwakkert.”

Mensenrechtenactivist Mardjan Seighali (58) beaamt die analyse. “Het internet is nu natuurlijk platgelegd door het regime, maar sociale media hebben nog altijd invloed op de protesten. Via hun smartphones vinden demonstranten manieren om met elkaar te communiceren, en filmpjes van de gruweldaden die de straten van Iran besmeuren, gaan de hele wereld over. Overal op aarde zijn er dit keer getuigen. Beeld en geluid zijn de wapens van de demonstranten.”

Onvrede overstijgt onderlinge verschillen

Anders dan Malekpour denkt Seighali dat de huidige protesten inmiddels meer zijn dan een feministische, sociale revolutie. “Het begint altijd bij vrouwen, zij hebben in zo’n totalitair regime het meest te verduren. Maar jonge mannen hebben zich inmiddels aangesloten, moeders staan op straat achter hun dochters. De protesten gaan niet meer over Mahsa Amini, haar Koerdische achtergrond of haar vrouw-zijn: vrijwel iedereen komt inmiddels in verzet.”

Samen met haar twee kinderen ontvluchtte ze Iran in 1990. En waar het bij eerdere protestbewegingen draaide om politieke onvrede of sociaaleconomische problemen, ziet Seighali dat het onderwerp van het verzet nu een algehele systeemverandering is. “Verschillende twisten komen bij elkaar. Er is perspectief nodig, een stip op de horizon voor de jongeren van nu.”

“Er is een vulkaan uitgebarsten", concludeert ze. “De protesten zijn dit keer zo groot dat ik vermoed dat het regime zich als een kat in het nauw voelt. Dat zie je ook aan de bruutheid waarmee demonstraties worden neergeslagen, heftiger dan tijdens eerdere demonstraties. Ze vormen een dapper volk, de Iraniërs.”

Lees ook:

Eeuwenoud symbool van verzet duikt nu ook in Iran weer op: het afknippen van haar

Iraanse vrouwen die met gevaar voor eigen leven protesteren tegen het regime, knippen hun eigen haar af. Het gebaar krijgt wereldwijd navolging. Waarom is juist haar zo’n krachtig symbool?

Iraanse mensenrechtenorganisatie: zeker 185 betogers gedood

Zeker 185 demonstranten zijn door Iraanse veiligheidsdiensten gedood sinds het uitbreken van de protesten in het land, meldt mensenrechtenorganisatie Iran Human Rights.