Het vogelgriepvirus sloeg de afgelopen tien dagen hard toe bij de kolonie kokmeeuwen in het Drents-Groningse natuurgebied De Onlanden. Boswachter Bart Zwiers van Natuurmonumenten ruimde de afgelopen dagen honderden dode vogels op.
“Zie je dat paaltje waar die kokmeeuw op zit?” vraagt boswachter Bart Zwiers (47) van Natuurmonumenten. We lopen door De Onlanden, een uitgestrekt moerasgebied met veel water, kleine eilandjes, bos en een grote kolonie kokmeeuwen. Hij wijst in de verte, waar meeuwen bij elkaar zitten op piepkleine moeraseilandjes. “Daarachter zitten wel tweeduizend broedparen.”
Opgewonden gekrijs van meeuwen is nog hoorbaar, maar het is veel minder sterk dan zo’n paar weken geleden. Het vogelgriepvirus hield hier de afgelopen twee weken genadeloos huis. Zeker achthonderd kadavers ruimden Zwiers en zijn collega’s op: ongeveer 30 procent van de populatie. Gehuld in waadpakken tot hun borst met daarover een witte overall, een mondkapje en beschermingsbril op en met handschoenen aan ploegden ze door het moerasgebied en visten dode meeuwen op. Om het virus te bestrijden moeten die zo snel mogelijk worden verwijderd, want die zijn een bron van besmetting. Inspannend werk, weet Zwiers. “Na vier uur ben je doorweekt van het zweet en staan de zoute kringen op je rug.”
Verstijfd op het nest
Af en toe kijkt hij door zijn verrekijker om te zien of een kokmeeuw nog leeft. Wijzend naar het water: “Hier lagen tientallen dode meeuwen. Dat is gelukkig nu niet meer zo.” Maar over is de uitbraak nog niet. “Hopelijk zijn we over de piek heen, maar van het vogelgriepvirus zijn we nog lang niet af.” In een plukje riet zit stilletjes een meeuw. Verdacht, vindt Zwiers. “Meeuwen zitten niet in bosschages, dat is atypisch gedrag. Deze vogel ziet er ook niet heel vitaal uit. Dieren die ziek zijn, trekken zich terug. Of ze zitten verstijfd op het nest.” Enkele dagen geleden zag hij vier jonge meeuwen met naast zich een ouder die zich “gek gedroeg”. “Soms draaien ze met hun hals of hangt de kop scheef. Een schrijnend gezicht.”
Elke dag kadavers opruimen: moedeloos wordt hij ervan. “Al die dode meeuwen doen wat met je. Hier ben je geen boswachter voor.” Spannend vond hij het ook. Vogelgriep is een infectieziekte, die van dier op mens kan overspringen. “Wie zegt me dat ik niet besmet kan raken met het vogelgriepvirus? Dode vogels oprapen is niet mijn corebusiness”, schampert hij. Hij is gefrustreerd omdat de overheid in zijn ogen niet thuis gaf. “Regie was er niet, terwijl vogelgriep een groot maatschappelijk probleem is.” Virussen horen bij de natuur: “Maar dit is geen natuurlijk virus, het komt vermoedelijk uit de intensieve pluimveehouderij. En ja, dat maakt mij boos. De natuur heeft niet om deze ziekte gevraagd, maar zit er wel mee opgescheept.”
Verder lopend wijst hij in de verte naar een paar ganzen. “Ze zitten gewoon te broeden tussen de kokmeeuwen. Maar ganzen zijn niet immuun zijn voor het virus.” Dat is zijn grote zorg: dat de vogelgriep overslaat naar andere vogels en naar zoogdieren. De Onlanden telt bijvoorbeeld een grote populatie roerdompen en diverse watervogels. Ook leven er bevers en otters. “Kort voordat ik de eerste dode meeuw zag, zo’n twee weken geleden, liep een loslopende hond met een gans in zijn bek de woonwijk hierachter in. Als dat kadaver besmet was, kan zo’n hond ook vogelgriep oplopen.”
Wie is verantwoordelijk voor opruimen van dode wilde vogels?
Terreinbeheerders, zoals Natuurmonumenten, zijn in principe de eerstaangewezen partij om dode dieren te verwijderen, stelt het ministerie van landbouw, natuur en visserij (LNV). Natuurmonumenten vindt echter dat de overheid meer regie moet voeren bij een uitbraak van vogelgriep. Zaken als publieksvoorlichting en de kosten voor afvoer en destructie van kadavers zouden niet op het bordje van Natuurmonumenten moeten liggen.
Bij een vogelgriepuitbraak in de pluimveesector is van alles geregeld, zegt Fred Prak van de natuurorganisatie. “Dan staan de hulptroepen klaar.” Wel stelden de ministeries van LNV en volksgezondheid vorige maand een werkgroep in, die moet uitzoeken hoe het opruimen van dode dieren beter georganiseerd kan worden. Prima, zegt Prak. “Maar daarmee is het probleem van het opruimen en verwerken van slachtoffers van vogelgriep onder wilde vogels niet opgelost. In de praktijk moeten boswachters nog steeds zelf zoeken naar een verantwoorde verwerking van de kadavers.”
Lees ook:
Kokmeeuwen in grote delen van Nederland besmet met vogelgriep
De zeer besmettelijke vogelgriep heeft zich verspreid onder wilde vogels in grote delen van Nederland. Vooral kokmeeuwen en andere meeuwensoorten worden getroffen, maar ook bijvoorbeeld roofvogels en ganzen raken besmet en overlijden.
