Aanslag op Peter R. de Vries raakt rechtsstaat op meerdere fronten

Maar de aanslag op Peter R. de Vries roept vooral veel vragen op. “Excessief geweld tegen onder meer ambtsdragers, advocaten en journalisten binnen onze democratische rechtstaat is geen taboe meer”, stelt minister Grapperhaus van justitie woensdagavond vast, in een brief aan de Tweede Kamer. In afwachting van meer onderzoek voert justitie ‘beveiligingsmaatregelen’ op. Peter R. de Vries wilde voor zover bekend nooit beveiliging.

Wat is de rechtsstaat waard, wat is het antwoord van de samenleving op een dergelijke misdaad, wat vermag de politiek? Die vragen zullen de ­komende tijd weer gesteld worden. De antwoorden zijn niet makkelijk te vinden. Het ‘dit accepteren we niet langer’ is al vaker uitgesproken. Nog geen drie jaar geleden klonk die bittere vaststelling ook, na de moord op advocaat Derk Wiersum. Hij werd doodgeschoten omdat hij de kroongetuige in het proces tegen de vermeende maffiabaas Ridouan T. verdedigde.

‘Een ongekende aanslag op de rechtsstaat, de rechtvaardigheid, de veiligheid en de waarheidsvinding’, aldus de topman van het openbaar ministerie destijds. Er is een grens overschreden, zei minister van justitie Grapperhaus.

Ferme taal en een zoektocht naar miljoenen

Dinsdagavond in de Amsterdamse Lange Leidsedwarsstraat werd die grens weer verlegd. Al is het exacte motief voor de aanslag op De Vries – die als adviseur van de kroongetuige ook betrokken is bij het Marengo-proces – nog niet bekend. De twee verdachten die gisteren werden aangehouden, zitten nog vast. Morgen worden ze voorgeleid aan de rechter-commissaris. Een van hen zou vorige week korte tijd zijn aangehouden ­wegens bedreiging.

De strijd tegen de georganiseerde misdaad is ‘een zaak van de lange adem’, zei demissionair premier Rutte na de aanslag. Een veelkoppig monster, volgens een aangeslagen Grapperhaus. Het antwoord van de politiek was de afgelopen jaren een combinatie van ferme taal plus een zoektocht naar extra miljoenen voor ­opsporing en handhaving. Justitie tuigde een nieuw ‘multidisciplinair interventieteam’ op. Dat heeft volgens de minister ‘forse klappen’ uitgedeeld, maar kreeg het monster niet onder controle. De opdracht is helder: voorkomen dat drugsbaronnen en zware criminelen het voor het zeggen krijgen in Nederland. Verhinderen dat de onderwereld verder doordringt in de bovenwereld en zo de veiligheid van burgers ondermijnt.

Vrije pers, de vierde macht

De praktijk is taai. Grapperhaus kreeg er met moeite zo’n 150 miljoen euro structureel per jaar bij. De miljarden van de coronacrisis overschaduwden de strijd tegen ondermijning. Openbaar ministerie, justitie en rechtspraak pleitten begin dit jaar in Trouw voor 850 miljoen euro extra in de komende regeerperiode. Niet zo lang geleden waarschuwde Grapperhaus dat veiligheid bij de komende formatie geen ondergeschoven post mag worden. Dat de strijd tegen de georganiseerde misdaad in een jaar of tien te winnen valt, zoals Grapperhaus en ook Rutte volhouden, lijkt twijfelachtig.

Dat is niet alleen een kwestie van geld. De aanslag op De Vries raakt het fundament van de rechtsstaat op meerdere fronten. De overheid moet zelf hard werken aan herstel van de rechtsorde, sinds het vertrouwen in regering en instanties zware averij opliep in het toeslagenschandaal. De aanslag raakt ook de vrije pers, de vierde macht in een rechtsstaat.

Grapperhaus had gisteren veelvuldig contact met de beroepsgroep, waarvan De Vries een van de boegbeelden is. Met burgemeester Halsema van Amsterdam bezocht hij de redactie van RTL Boulevard, het programma waar De Vries ook die bewuste avond was aangeschoven. De misdaadverslaggever belichaamt met zijn decennia lange strijd tegen onrecht nog een ander facet van de democratische rechtsstaat. Dat is de inherente kwetsbaarheid van een open democratische samenleving, waarvan de weerbaarheid ook stoelt op het handelen van iedere individuele burger. Bij het in ontvangst nemen van de Kleurrijke top-100-bokaal in 2016 toonde De Vries het publiek zijn rechterbovenarm. ‘Het enige dat nodig is voor de triomf van het kwade, zijn goede mensen die niets doen’, staat daar in het Engels getatoeëerd.

Lees ook:

In de Lange Leidsedwarsstraat: ‘Iedereen is vogelvrij’

Veel mensen legden bloemen op de plek waar Peter R. de Vries is neergeschoten. De schrik is groot, maar er wordt ook kritiek geuit op het drugsgebruik in Nederland. ‘Criminelen worden harder, meedogenlozer en rijker. Daar zorgen wij zelf voor.’