10 procent loon erbij, hoe reëel is dat in de zorg en het openbaar vervoer?

Leeg waren de perrons op woensdag. De Arriva-treinen die normaal gesproken het Limburgse landschap doorkruisen, reden niet. Van de bussen vertrok maar een deel. Niet alleen in Limburg, maar ook elders in het land legden medewerkers van het streekvervoer voor de tweede keer deze maand het werk neer, om betere arbeidsvoorwaarden af te dwingen.

Ze zijn niet de enigen. Ziekenhuispersoneel, rechters, officieren van justitie en jeugdbeschermers: werknemers in de (semi)publieke sector komen op voor hun belangen. Ook gemeenteambtenaren legden de afgelopen weken het werk neer, maar zij konden woensdagochtend succes melden met een principeakkoord.

De vakbonden eisen een loonstijging van 10 procent of meer – alleen al om de gestegen prijzen te compenseren. Sommige werkgevers vinden dat te gortig, waardoor onderhandelingen vastlopen.

‘Onwenselijk en onmogelijk’

Zo zijn de vervoersbedrijven bereid om tot 8 procent loonsverhoging te gaan. De Vereniging Werkgevers Openbaar Vervoer houdt vol dat er simpelweg niet meer geld is, zo smal zijn de marges in het openbaar vervoer, benadrukken de werkgevers. Veel vervoersbedrijven draaien sinds corona bovendien verlies.

Een echo van die redenering klinkt ook elders. Ziekenhuizen zeggen niet in te kunnen gaan op de looneisen van de vakbonden, omdat hun rendementen sowieso al laag zijn. Zorgpersoneel wil een loonstijging van 10 procent, 100 euro per maand extra en een hogere kilometervergoeding, maar de voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen (NVZ) noemt die eis ‘onwenselijk en onmogelijk’.

Toch kan Agnes Akkerman, hoogleraar regulering van arbeid aan de Universiteit van Amsterdam, de argumentatie van de vakbond goed volgen. Niet alleen vanwege de prijsstijgingen, die ervoor zorgen dat het besteedbaar inkomen van mensen achteruitgaat, ook omdat de lonen in feite al langer achterblijven bij de economische groei. “Werknemers krijgen een minder groot aandeel van de winst dan je zou mogen verwachten.”

Werknemers kunnen een vuist maken

Vanwege economische onzekerheid was het lange tijd lastig voor werknemers om meer geld te vragen, zegt Akkerman. Maar dat verandert door de krapte op de arbeidsmarkt. “Nu kunnen werknemers een vuist maken.”

Dat gebeurt ook. De lonen stegen afgelopen jaar met gemiddeld 3,2 procent. Weliswaar ging de gemiddelde prijsstijging met 10 procent nog harder, maar het is wel de grootste loonstijging sinds 2008. In 2023 krijgen werknemers er nog meer bij, zo lijkt het. Volgens de Algemene Werkgeversvereniging Nederland stegen de lonen in de eerste maand van dit jaar met gemiddeld 6,3 procent.

Winstgevende bedrijven zullen het zich misschien kunnen permitteren de lonen nog verder omhoog te gooien, maar het is de vraag of dat ook voor de publieke sector geldt. De gemeenten, de streekvervoerders en de ziekenhuizen zijn allemaal direct of indirect afhankelijk van publieke middelen, zegt Akkerman. “Dat maakt dat de onderhandelingen in die sectoren moeizamer verlopen.” Zorgminister Kuipers heeft de NVZ bijvoorbeeld al laten weten dat hij geen extra geld beschikbaar zal stellen voor een nieuwe ziekenhuis-cao.

Terwijl de staking van de vuilnisophalers en stadsreinigers nog in volle gang was, werd woensdag in elk geval wel een akkoord bereikt tussen de Nederlandse gemeenten en de vakbonden, over de cao voor gemeentemedewerkers. Met name de lonen in de laagste schalen gaan fors omhoog. Direct na het sluiten van dat akkoord kondigde gemeente-onderhandelaar Ton Heerts aan dat nu ‘pittige gesprekken’ wachten met het Rijk over de financiën, omdat er wel degelijk zorgen zijn over de vraag of de gemeenten de loonstijging kunnen betalen. Het overgrote deel van de inkomsten van de gemeenten komt van de Rijksoverheid.

Geen tijd voor een broodje of het toilet

Overigens is de inflatiecorrectie niet de enige reden dat werknemers staken. Zoals wel vaker het geval is speelt ook de werkdruk een rol. Voor rechters en officieren van justitie is dat de belangrijkste reden om met acties te dreigen. En ja, de jeugdbeschermers willen betere arbeidsvoorwaarden, maar dan vooral zodat ze nieuwe collega’s kunnen aantrekken en het werk onder meer mensen kunnen verdelen. Dat is de reden dat ze sinds een aantal maanden regelmatig actievoeren.

Het verbaast Akkerman niet dat werkdruk vaak genoemd wordt bij acties. Het heeft volgens haar in elk geval voor een deel te maken met de grote personeelstekorten waar veel sectoren mee kampen. “Als vacatures niet vervuld kunnen worden, of mensen vertrekken, dan neemt de werkdruk voor de overige werknemers toe”, legt ze uit.

Ook in de onderhandelingen over de cao voor streekvervoermedewerkers speelt de werkdruk een rol. Voor FNV-bestuurder Marijn van der Gaag is het zelfs het allerbelangrijkste punt. “Er moet meer lucht in de dienstregeling komen.” Behalve voor meer loon, pleit de FNV ook voor langere pauzes en meer hersteltijd. “Nu hebben chauffeurs nauwelijks tijd om een broodje te eten of naar het toilet te gaan. Het is jagen, jagen, jagen.”

Lees ook:

Ziekenhuismedewerkers zijn het zat: stakingen in meer dan vijftig ziekenhuizen

Het geduld van de bonden is op. In ruim vijftig ziekenhuizen komen half maart stakingen, omdat werkgevers niet aan de looneisen willen voldoen.