Melkert en Fortuyn komen meesterlijk uit de verf, maar waarom spreekt Mat Herben van die onbenullige teksten?

De ietwat voorover gebogen tred en de afhangende schouders zijn excellent getroffen. Ad Melkert is gekleed in van die slechtzittende colbertjasjes waar de PvdA decennialang patent op had. Joop den Uyl droeg ze al. Ook verder zet Ramsey Nasr in Het jaar van Fortuyn een geloofwaardige Melkert neer: zijn wat dorre betoogtrant; zijn tamelijk zure blik.

Maar de scriptschrijvers voegen iets toe. Dat is hun taak. We zien ook een menselijke Melkert met humor en zelfspot. Zijn dochtertje vraagt: “Pap, ben jij saai?” Melkert, quasi-verbaasd: “Hoe komt je daar nu weer bij?” Sinds vorige maand, toen de oud-PvdA-leider vriendelijk en mild verscheen in de docu-serie Een porseleinen huwelijk, vermoedde ik eigenlijk al dat hij veel meer was dan de oorwurm die we kennen van het iconische tv-debat in 2002 met Pim Fortuyn.

Ook Fortuyn, die volgens Wouke van Scherrenburg in Op1 indirect de oorzaak is van de huidige politieke chaos, komt in de nieuwe AvroTros-serie meesterlijk uit de verf. Zijn razernij over een niet krokante loempia, zijn enigszins geaffecteerd-nichterige intonatie, Jeroen Spitzenberger heeft het helemaal in de smiezen. Wanneer we de acteur in geruit overhemd met bretels een speech zien instuderen wordt de gelijkenis met Fortuyn bijna eng.

Het kan nog een spannende tweestrijd worden tussen de populist Fortuyn met zijn ‘puinhopen van paars’ en de rationalist Melkert die met handen en voeten gebonden is aan Wim Koks kabinetsbeleid, alhoewel we in deel één – door bijna een miljoen mensen bekeken – bij hem wel al een besef zien opborrelen over de kloof met de ‘gewone man’. Ik weet niet of dat benul er in de PvdA toen al in die mate was. Maar goed, dat is de vrijheid van scriptschrijvers.

Wat niet wegneemt dat het script over de twintig jaar geleden vermoorde politicus wel een paar evident zwakke plekken telt. Zoals de rol van Mat Herben (Fedja van Huêt). Fortuyns tweede man doorbreekt de vierde wand, dat wil zeggen: hij spreekt als verteller de kijker rechtstreeks toe. Maar waarom met zulke onbenullige teksten? Spelend met een komkommer, een druif en een tomaat legt hij uit wat een paars kabinet is. In de Volkskrant las ik dat deze ‘lichtheid en flair’ nodig zijn om jonge kijkers te trekken. Zouden die echt zo onnozel zijn? Ondertussen wordt Herben wel gedegradeerd tot een flat character.

Nog iets. Er wordt een beetje te veel gespot met de wetten van tv-drama. Een film achteruit draaien, oké, daar kun je nog om lachen. Maar waarom toch al die archiefbeelden? Het is een vermenging van docu en drama die niet altijd begrijpelijk is. Bijvoorbeeld bij de aanslag op het WTC. Je kunt toch volstaan met een shot waarin de spelers op 9/11 naar de tv kijken? Waarom is dat niet genoeg?

De flashbacks van Fortuyns coming-out bij zijn ouders en zijn mislukte liefde met Arie zijn al evenzeer geforceerde kunstgrepen. Het was dramatisch sterker geweest wanneer Fortuyn ‘zelf’ op zijn verleden had gereflecteerd. Het had meteen ook wat meer diepte gegeven aan het karakter dat Spitzenberger verbeeldt. Is daar te weinig ruimte voor in vijf delen? We zullen het zien. Nog vier te gaan.

Dit is mijn laatste tijdelijke tv-column op maandag. Op deze plek staat dan in het vervolg de rubriek van Kelli van der Waals.