Redacteuren Stijn Fens en Maaike van Houten doken eens diep in de staat van katholiek Nederland

Hoe kwamen jullie op het idee voor dit project?

Stijn: “Eens in de vijf jaar is iedere bisschop verplicht om een bezoek aan Rome te brengen, en de paus verslag te doen van hoe zijn bisdom ervoor staat. De Nederlandse bisschoppen waren in januari 2022 aan de beurt voor zo’n ad limina-bezoek, zoals het officieel heet. Het leek me een mooie aanleiding om de stand van zaken op te maken, en zo al het ware het huiswerk voor de bisschoppen te doen. Stel dat de paus Trouw ooit zou lezen, dan zou hij met onze speciale artikelenreeks goed op de hoogte zijn van het huidige reilen en zeilen in de Nederlandse katholieke kerk, was mijn idee.

Overigens ging het bezoek door corona uiteindelijk niet door. Maar dat maakt ons onderzoek niet minder relevant. Omdat ik al dertig jaar met het katholicisme bezig ben, vond ik het fijn om Maaike erbij te betrekken. Normaal houdt zij zich op onze redactie bezig met de protestante kerk, dus zij had een frisse kijk op de zaak.”

Hou zijn jullie te werk gegaan?

Maaike: “In de zomer van 2021 hebben we samen op een Amsterdams terras een lange lijst gemaakt met mogelijke onderwerpen voor artikelen. We wisten dat we feitelijke en persoonlijke verhalen wilden afwisselen. En dat we niet alleen op de ellende — teloorgang, geldtekort, misbruik — wilden focussen. Kritische journalistiek, maar wel met perspectief.”

Stijn: “Om bepaalde thema’s konden we niet heen. Bijvoorbeeld om het feit dat één op de vier katholieke priesters in Nederland inmiddels uit het buitenland komt, simpelweg omdat er hier niet genoeg roepingen meer zijn. En om de financiële problemen, die het gevolg zijn van de ontkerkelijking. Voor de verhalen daarover heeft Hester de Boer de financiën van alle parochies uitgeplozen. Verder besloten we een extern bureau representatief onderzoek te laten doen onder katholieken in Nederland om in kaart te brengen hoe zij over heikele thema’s denken. Wat dat betreft past onze serie echt in de onderzoekstraditie van Trouw.”

Maaike: “Het toekomstperspectief dat we ook wilden tonen, kwam bijvoorbeeld terug in een verhaal dat ik heb gemaakt over de bloei van de katholieke kerk in Almere, dankzij de komst van migranten daar. En in de interviews die ik met jonge katholieken heb gedaan. Tegen de stroom in kiezen zij heel bewust voor de kerk.”

Werden jullie overal met open armen ontvangen?

Stijn: “Eigenlijk wel. Voor het eerste artikel in de serie hebben Maaike en ik op vier plekken in Nederland de zondagsmis bezocht, van Drenthe tot Zuid-Limburg. Overal waren parochianen blij met de aandacht.”

Maaike: “Bij al onze bezoeken ging onze vaste fotograaf voor de serie, Otto Snoek, met ons mee. Hij heeft echt prachtige beelden gemaakt. Katholicisme is een mooi geloof, zoals Gerard Reve al zei. Er is bij de vieringen veel te zien. Zeker als je, zoals ik, een protestante kerk gewend bent.”

Hadden jullie ook interactie met lezers?

Stijn: “We zijn altijd blij met opmerkingen en suggesties. Een lezer belde mij over zijn parochie in Twente, waar kerkgebouwen dichtgaan. Een mooi onderwerp voor een reportage, omdat de situatie daar symbool staat voor veel andere parochies in Nederland.”

Maaike: “Een van de mensen die ik heb geïnterviewd voor het verhaal over jongeren die actief voor de kerk kiezen, mailde me ook uit zichzelf. Ik was al van plan iets met dat onderwerp te doen, dus dat kwam mooi uit.”

Jullie hebben vanuit veel verschillende perspectieven over de katholieke kerk geschreven. Wat heeft jullie verrast?

Stijn: “Uit ons eigen onderzoek bleek dat bijna acht op de tien Nederlandse parochies vorig jaar rode cijfers schreven. De gezamenlijke verliezen telden op tot 15 miljoen. Ik wist dat het financieel slecht ging, maar dat zijn wel heel harde en confronterende getallen.

Verder was ik onder de indruk van de priesters en pastorale werkers die ik heb gesproken. Zij rijden dag in, dag uit heel Nederland door om de leden van hun parochie de nabijheid te bieden waar die zo’n behoefte aan hebben. Tegen de klippen op, want er zijn simpelweg niet genoeg priesters. Sommigen bedienen in hun eentje wel vijftien parochies. Het vat in één keer het drama van de katholieke kerk samen: de onafwendbare schaalvergroting doet de nabijheid — en daarmee een belangrijk deel van het bestaansrecht — van de kerk teniet. En maakt dat het parochianen steeds meer moeite kost om betrokken te blijven. Een negatieve spiraal, die nauwelijks nog lijkt te stoppen.”

Maaike: “Mijn verbazing was meer persoonlijk. Als protestant heb ik me altijd verwonderd over de waarde die katholieken hechten aan de eucharistieviering. De preek lijkt daar haast ondergeschikt aan, terwijl ik zelf juist zoveel waarde aan het woord hecht. Doordat ik me de afgelopen maanden in het katholicisme heb ondergedompeld, heb ik nu meer gevoel bij die andere beleving van het geloof.”

Tot slot: hoe past dit project in de Trouw-aanpak van het thema religie?

Maaike: “Bij Trouw schrijven we over religie voor mensen die geloven én voor mensen die dat niet doen. Ik ben ervan overtuigd dat je, om de samenleving te begrijpen, ook wat van religie moet snappen. Vandaar dat onze verhalen voor iedereen relevant zijn.”

Stijn: “Als redacteuren zijn we niet anders dan onze lezers: we proberen dingen te begrijpen en zoeken troost en houvast. Daarin lopen we samen op. Als correspondenten van de religieuze planeet blikken we daarnaast terug en tonen we vergezichten. Of het nu gaat om katholicisme, protestantisme, islam of filosofie, de menselijke verhalen staan daarbij centraal.”